Propolis nedir ?
Propolis, bal arıları (Apis mellifera ) tarafından;
- Bitkilerden toplanan reçinemsi maddelerin,
- Arıların başlarında bulunan salgı bezlerinden salgılanan enzimlerle biyokimyasal değişikliğe uğratıp,
- Bir miktar bal mumu karıştırarak oluşturdukları kovan içerisinde birçok amaca yönelik olarak kullanılan doğal bir üründür.
PROPOLiSiN YAPISI VE ÖZELLiKLERi
Propolis soğukta katı ve kırılgan, sıcakta ise yumuşak ve çok yapışkan olup, 15–25 0C arasında ise mum gibi elastik bir yapıdadır. Suda az erirken, % 95’lik alkolde büyük ölçüde erir. Eter, kloroform, aseton ve diger organik çözücülerde kısmen erir.
Propolis, antibakteriyel , antifungal antiviral , antioksidan , antiinflamatör sitotoksik , immünomodülatör ,antiülser, lokal anestetik, antitümör, immünostimülatör gibi biyolojik aktiviteleri nedeniyle popüler bir ilaç olarak halk tıbbında, apiterapide, biokozmetikte ve ilaç sanayinde çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır .
Propoliste yer alan farmakolojik aktiviteye sahip en önemli bileşenler flavonlar, flavonoller ve flavononlar ile çeşitli fenolik maddeler ve aroma maddeleridir. Propolisin antibakteriyel etki gösteren aktif bileşenleri pinocembrin, galangin, kafeik asit, benzil ester, sakuraretin ve pterostilben’dir. Antiviral bilesenler kafeik asit, lutseolin ve kersetin içerir.
Propoliste bulunan bazı mineral maddeler son yıllarda yapılan araştırma sonuçlarına göre Kalsiyum (Ca), Magnezyum (Mg), Potasyum (K), Sodyum (Na), Demir (Fe), Bakır (Cu), Çinko (Zn) ve Mangan (Mn) olarak saptanmıştır.
Propolis örneklerinden belirlenen bileşik gurupları elde edildiği kaynağa göre değişebilmektedir . Bu guruplara ait tanımlanan bileşik sayıları ile propolisin yapısındaki maddeler ve miktarları aşağıdaki tablolarda görülmektedir.
Tablo 1. Propoliste Belirlenen Bilesik Grupları ve Sayıları (15).
Bilesikler Tanımlanan Bilesik Sayısı (adet)
Flavanoidler 38
Hidroksiflavonlar 27
Hidroksiflavononlar 11
Kalkonlar 2
Benzoik Asit ve Türevleri 12
Asitler 8
Esterler 4
Benzaldehit Türevleri 2
Sinamil ve Sinamik Asit ile türevleri 14
Alkoller, Ketonlar, Fenoller 8
Heteroaromatik Bilesikler 12
Terpen ve Sekuterpen ve Türevler 7
Alifatik Hidrokarbonlar 6
Sekuterpen ve Triterpen Hidrokarbonlar 11
Steroller ve Steroid Hidrokarbonlar 6
Mineraller 22
Seker 7
Aminoasitler 24
Tablo 2. Propolisin Yapısındaki Maddeler ve Miktarları (28).
Kısımlar Oran (%)
Balzam ve reçine 50-70
Bitkisel mumlar 30-50
Esansiyel yaglar 10
Polen 5
Organik bilesikler ve mineraller 5
Hayvan beslemede propolisin kullanımı;
Son yıllarda bitkisel ve hayvansal üretim dallarında organik ürünlere olan talep artısıyla birlikte bazı kimyasalların kullanımının sınırlandırılması veya tamamen kaldırılması gündeme gelmiştir. Günümüz üretim sistemlerinin neredeyse vazgeçilmezi haline gelen bu kimyasallar, hayvansal üretimde yem katkı maddeleri olarak belirli oranlarda rasyonlara katılmaktadır. Rasyonlarda kullanılması zorunlu hale gelmiş olan bu yem katkı maddeleri mevcut üretim sistemi içerisinde vazgeçilemeyecek derecede önem arzetmesi, bunların birinci kaynaktan doğal olarak nasıl ve hangi şekilde elde edilebileceği konusunda bilim insanlarını yeni araştırmalar yapmaya sevk etmiştir. Bu amaç doğrultusunda araştırmaların yoğunlaştığı ürünlerden biri propolistir. Çünkü propolisin toksik olmayan alternatif bir madde olarak kullanılması, tüketiciler tarafından güvenle karşılanmaktadır.
Propolisin Antioksidan Etkisi;
Propolisin özellikle antioksidan etkisi kanatlılar üzerinde yapılacak olan yeni çalışmaların planlanmasına neden olmuştur . Nitekim kanatlılarda çevre, patolojik ve beslenme bozuklukları gibi stres durumları genellikle performanslarında bozulmaya neden olmaktadır. Sıcaklık stresi, ticari kanatlıları en çok etkileyen çevresel durumların basında gelmektedir. Bu nedenle, sıcaklık stresinin etkilerini minimize etmek için yem katkılarının rolü dikkat çekici olmuştur. Vitamin C, E ve flavanoidler gibi antioksidanların kullanımı sıcaklık stresinin etkisini azaltmaktadır. Serbest radikal olarak adlandırılan oksidant moleküller hücrede normal metabolizma esnasında üretilirler. Lipid membranlarının oksidasyonu, lipit peroksidasyonuna ve onların neden olduğu hasara yol açarlar. Süperoksit dismütaz (SOD), katalaz (CAT), glutatiyon peroksidaz (GP) gibi enzimler savunma mekanizması sırasında üretilirler. Savunmada endojen antioksidan enzimlerin koruyucu etkilerine ilaveten diyetteki antioksidanların tüketimi büyük önem tasır. Diyetteki temel antioksidanlar Vitamin E, Vitamin C, karotenoid, flavanoid ve diğer polifenollerden oluşur. Sıcaklık stresinin zararlı etkisi hücresel savunma mekanizmasının büyüklüğü ile ilişkilidir. Özellikle savunma mekanizmasında hücresel antioksidan enzimlerin (süperoksit dismütaz ve glutatiyon peroksidaz gibi) önemi büyüktür ve bu enzimlerin yetersizliği veya enzim aktivitelerindeki azalmalar hücre bileşenlerinde onarılmaz hasarlara yol açabilir. Ancak yeme antioksidan katkılar yapıldığında hücresel savunma güçlenerek hasar minimize edilebilmektedir .
Propolis ve diğer antioksidan maddelerle yapılan çalışmalarda propolisin lipit peroksidasyonunu düşürdüğü ve serbest radikal oluşumunu azalttığı bildirilmiştir. Propolisin yapısında bulunan ve antioksidan olarak kullanılan flavanoidlerin lipit peroksidasyonunu önlediği bildirilmektedir. Flavanoidler, iz elementlerle veya radikallerle şelat yaparak antioksidan özellik göstermektedirler . Flavanoidler doymamış yağ asitlerini hücre membranında oksidantlara karsı askorbat gibi korudukları bildirilmiştir . Propolisin ana bileşenlerinden birisi olan kafeik asit fenil etil ester (CAPE), reaktif oksijen türlerinin üretimini bloklamaktadır. Propolisin ratlarda Vitamin C ve E ile interaksiyonu ve antioksidatif aktivitesini in vivo olarak incelenmişdir. Ratlarda E Vitamini yetersizliği oluşturularak oksidatif stres yaratılmış ve propolisin iyileştirici etkisi in vivo olarak değerlendirilmiştir. Kontrol ve propolis grubuna Vitamin E’den yetersiz diyet yedirilmiştir. Deneme grubunun diyetine % 1’lik propolis katılmıştır.
Dokularda 4 ve 8 hafta sonunda vitamin E konsantrasyonları arasında önemli bir fark belirlenmemiştir. 4 hafta sonunda propolis grubunun plazma Vitamin C konsantrasyonu kontrol grubundan önemli oranda yüksek bulunmuştur. 8 hafta sonunda Vitamin C’nin doku konsantrasyonları incelenmiş ve böbrek, mide, ince barsak ve kalın bağırsakta propolis grubu yine kontrol grubundan önemli oranda daha yüksek bulunmuştur. Bu sonuçlar, propolisin bazı bileşenlerinin kan dolaşımına geçtiğini ve bir antioksidan olarak hareket ederek Vitamin C den tasarruf edildiğini ortaya çıkarmıştır. Yine 8 hafta sonunda propolis grubunda kalın bağırsakta lipit hidroperoksidasyon konsantrasyonu önemli oranda düşmüştür. Propolisin temel aktif bileşiklerinden olan kafeik asit fenil etil ester (CAPE)’in ısı ile yanık oluşturulan ratların plazmasındaki lipit peroksidasyon ve nitrik oksit düzeyleri üzerine etkisinin arastırıldıgı bir çalısmada, CAPE eklenen grubun süperoksit dismutaz (SOD) aktivitesinin tüketilmesini önledigi, ksantin oksidaz aktivitesini inhibe ettiği, malondialdehit (MDA) ve nitrik oksit düzeyini düşürdüğü tespit edilmiştir.
Propolisin Antimikrobiyel Etkisi
Son yıllarda ruminant beslemede iyonofor antibiyotik ve probiyotik gibi hayvansal üretimi arttıran katkılar kullanılmaktadır. Ancak antibiyotikler Avrupa’da tüketici organizasyonları tarafından şiddetle tartışılan bir konu olmuştur. Ayrıca, hayvan beslemede rutin olarak kullanılan dört antibiyotik (zinc basitrasin, spiramycin, virginiamisin ve tylosin fosfat) Avrupa Birliği tarafından bakteriyel patojenlere rezistanslıklarından dolayı kanatlı rasyonlarında yasaklanmıştır.
Propolisin insan tüberküloz basilini de kapsayan Gram pozitif bakterilere karşı antibakteriyel etkiye sahip olduğu bildirilmiştir. Sentetik antibiyotiklerin aksine, uzun süre propolis kullanımı zararlı bakterilerde direnç oluşturmamaktadır.Flavanoidlerin çok sayıda bakteriye karşı etkili olduğu bildirilmektedir.Antimikrobiyal etkisinde etanolik ekstratları önem taşımaktadır.Antimikrobiyal etkisi bakteriyostatiktir.
Flavonoidlerin yıkımlanma ürünleri rumende mikrobiyel metabolizmayı etkileyebilmektedir.Flavanoidlerin rumende bakteriyel bölünmesiyle fenolik asitler üretilir.Fenilpropanoik asit ve fenil asetik asit Ruminococcus albusun büyümesini ve selüloz yıkımlanmasını arttırdığı rapor edilmiştir.Propolisin bileşimi, mevsimden mevsime, bölgeden bölgeye değişmektedir. Farelerde Salmonella enfeksiyonundan sonra patolojik değişikliklerde azalma sağladığı da propolisin bildirilen etkileri arasındadır. Ayrıca koçlarda ayak çürüğünün azalmasını sağladığı da bildirilmektedir.
Propolisin ANTİVİRAL etkisi
Propolisin antiviral etkisinin belirlendiği bir araştırmada Propoliste bulunan flavonoidlerden krisin ve kaempfenolün Birkaç herpes virüsü, adenovirüsler ve bir rotavirüsünün replikasyonunu kuvvetli bir şekilde önlediği saptanmıştır.
Propolisin Antikarsinojenik Etkisi
Propolisin bazı kanser türlerinde kullanımı yapısındaki sinamik asit ve terpenoidlerin sitotoksik aktivitesi ile ilgilidir.Bu yönüyle propolis bağırsak, böbrek, meme,burun ve farenks kanserinde başarılı bir şekilde kullanılmaktadır.Propolisin iki farklı dozunun kanser üzerine etkisi araştırılmış.
Bu amaçla ilk üç hafta çeşitli kimyasal maddelerle kanser oluşturulmuş ve 33 hafta süresince diyete propolis % 0.1 ve % 0.01 düzeylerinde katılmıştır.Denemenin 36. haftasında hayvanlar uyutulmuş ve organların histopatolojik muayeneleri yapılmıştır.Meme karsinomlarının oluş sıklığı ve çeşitliliğinin propolis verilen gruplarda önemli oranda azaldığı rapor edilmiştir.Bu araştırma sonuçlarında düşük dozdaki propolisin meme karsinomlarını önleyici olarak uygulanabileceği bildirilmiştir.
Propolisin BESİ PERFORMANSI Üzerine Etkisi
Yem katkı maddesi olarak kullanılan propolisle ilgili yapılan çalışmaların bir çoğunda yem tüketimi, canlı ağırlık artısı ve yemden yararlanma üzerine yapısındaki flavanoid içeriği, lezzet arttırıcı olması ve antioksidan, antimikrobiyel gibi birçok faydalı özelliğinden kaynaklanan olumlu etkiler rapor edilmiştir. Ayrıca, buzağıların süt ile beslenmesinde karşılaşılan ishal problemlerinin, propolis kullanımı ile azaldığı da bildirilmiştir. Yapılan bir çalışmada japon bıldırcını karma yemlerine propolis katkısının karkas randımanını arttırdığı ortaya konmuştur.
KAYNAKLAR
- İsmail SEVEN, Taylan AKSU, Pınar TATLI SEVEN. Propolis ve Hayvan Beslemede Kullanımı. YYÜ VET FAK DERG. (2007), 18(2):79-84
- Gökçe Polat, Deniz Koçan. Propolis ve Antimikrobiyel Etkisi, Türkiye 9. Gıda Kongresi; 24-26 Mayıs 2006, Bolu, A.Ü. Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisligi Bölümü
- Ulviye KUMOVA, Ali KORKMAZ, Barış Cem AVCI, Güney CEYRAN, ÖNEMLi BiR ARI ÜRÜNÜ: PROPOLiS.Uludag Bee Journal May 2002. Çukurova University, Faculty of Agriculture, Adana-TURKEY, Alata Horticulture Research Institue, çel-TURKEY.
- Ahmet SAHiN, Mikail BAYLAN, Nuray SAHiNLER, Sibel CANOĞULLARI, Aziz GÜL. PROPOLİSİN JAPON BILDIRCINLARINDA BESİ PERFORMANSI VE KARKAS ÖZELLİKLERİNE ETKİLERİ. Uludag Arıcılı Dergisi Kasım 2003,42-43-44
