Yara Nedir?

YARA (WOUND)

Yumuşak dokuların bütünlüğünün bozulmasına yara denir. Yaralar, dışarıdan içeriye veya içerden dışarıya olan etkiler sonucunda deri bütünlüğünün bozulması meydana gelir.

Örn;      Kesik, vurma,çarpma ve kimyasal ajanlar –> Dışarıdan içeriye

Kırıklar  –> İçeriden dışarıya yaralar

 

YARALARIN SINIFLANDIRILMASI

1. Kapalı yara: Deri veya mukoza sağlam olup, bozukluklar bunların altında meydana gelmiştir. Ezilme, doku yırtıkları, burkulma ve çıkıklar gibi.
2. Açık yara: Deri veya mukoza bütünlüğü bozulmuş ve vücut dokuları dış çevre ile karşı karşıya gelmiştir. Kesikler…

 

AÇIK YARA ÇEŞİTLERİ

1. Abrasyon (sıyrık): Epidermisin ve dermisin bir kısmının hasar gördüğü yaralardır.
2. Avulsiyon: Dokunun yırtılarak deri altı bağ dokudan kopmasıdır.
3. Ensizyon: Keskin bir cisimle oluşan yaralar.
4. Laserasyon: Kenarları düzgün olmayan ve derinliği değişken,epidermis ve dermisi içine alan yırtık yaraları
5. Punktur: Sivri cisim yaralanmaları

 

NOT:     Yaralar üzerinde depris denilen ölmüş dokular bulunur.

 

AÇIK YARALAR ÜZERİNDEN GEÇEN ZAMAN VE KONTAMİNASYONA GÖRE 3’E AYRILIR:

1. Sınıf Yara: Minimal kontaminasyon 0- 6 saat
2. Sınıf Yara: Önemli kontaminasyon 6 – 12 saat
3. Sınıf Yara: Çok önemli kontaminasyon 12 saatten daha fazla zaman geçmiş.

 

KONTAMİNASYON ŞEKLİNE GÖRE YARA ÇEŞİTLERİ

1. Temiz yara: Aseptik cerrahi müdahale yarası. Örnek olarak ensizyon yarası.
2. Temiz kontamine yara: Minimal kontaminasyonludur. 6 saatten daha az zaman geçmiştir.
3. Kontamine yara: Yabancı cisimlerin ve akıntının olduğu yaralardır.
4. Kirli yaralar: Enfeksiyonun olduğu, enfeksiyon sürecinin işlediği yaralardır.

 

SEMPTOMLAR

1. Lokal semptomlar
2. Genel semptomlar
3. Görevsel semptomlar
4. Uzak semptomlar

 

1. LOKAL SEMPTOMLAR
   1. Primer lokal semptomlar: Bir yerimiz kesildiğinde meydana gelen semptomlar
      1. Ağrı oluşması: Dokudaki sinirlerin kesilmesi ya da ezilmesine bağlı olarak duyulan ağrılardır.
      2. Hemoraji : Yaralanmayı izleyen kısa bir sürede, kesilen dokularda yer alan kapillar,arter ve venalardan akan az veya çok kan ile karakterizedir.
         1. Kapillar kanama
         2. Parankimatöz kanama
         3. Venöz kanama
         4. Arterier kanama

• Yara dudaklarının açılması

1. Sekonder lokal semptomlar

İyileşmeye ait lokal bulgulardır.(Skatrizasyon bulguları

2. GENEL SEMPTOMLAR
   1. Şok
   2. İştahsızlık
   3. Titremeler
   4. Anuri
   5. Devamlı yatma isteği
3. GÖREVSEL SEMPTOMLAR

Kesilen bölge görevini yerine getiremez.

4. UZAK SEMPTOMLAR
   Emboli

YARA İYİLEŞMESİ (SKATRİZASYON)

1. Birinci derece iyileşme (Sanatio per primam intentionem / Çabuk yapışmayla iyileşme)
   1. İyileşme 7-10 gün içerisinde meydana gelir.
   2. Yaranın 1. derece iyileşmesi için;
      1. Yara aseptik olmalı
      2. Doku kaybı olmamalı

• Yara dudakları yakın olmalı

1. Damarlaşma iyi olmalı
2. Sinirsel beslenme iyi olmalı
3. Bölgede yabancı cisim olmamalı

• Nekrotik doku olmamalı
• Yara ya temiz ya da yenileştirilmiş olmalıdır.

2. İkinci derece iyileşme (Sanatio per secundem intentionem / Granülasyon dokusu ile iyileşme / İrinleşme ile iyileşme)
   1. Yaranın yapışması ile iyileşmesi beklenmez.
   2. Yara dudaklarının yakınlaşmaya açısı yoktur. Bu gibi durumlarda önce irinleşme daha sonra ise granülasyon dokusu meydana gelir.
   3. İyileşme süreci uzundur.
   4. 24 saat geçtikten sonra yaranın yara dudakları şişer ve konjesyone olur.
   5. Deri de periferden merkeze doğru epitel kat kendini onarmaya başlar.
3. Karışık İyileşme:
   Yaranın bir kısmı primer iyileşme bir kısmı ise sekonder şekilde iyileşir.
4. Kabukaltı iyileşme
   Yaradan sızan sıvı kuruyarak bir kabuk oluşturur ve iyileşme bu kabuğun altında meydana gelir.
5. Anormal Granülasyon (Fena skatrizasyon / taşkın skatrizasyon / keroid skatrizasyon / karoluksalisyon / granülosa)
   1. Özellikle doku kaybı olan yaralarda şekillenir.
   2. Bazen primer iyileşmeyi engelleyen şartlar sonucu doku anormal derecede çoğalır.
   3. Anormal granülasyon meydana gelmesi için;
      1. Hayvanın yarayı yalaması (self travma)
      2. Dikişlerin uygunsuz ve çok sık atılması

• Dikişlerin erken alınması

1. Yara dudaklarının arasında çok fazla hareket olması

1. Fena skatrizasyonda bazen hypoplazi bazen de hiperplazi meydana gelir.
2. Hypoplasi’nin nedeni çoğunlukla bünyeyle ilgilidir. Örneğin yaşlı hayvanlarda iyileşme olayları çok yavaş ilerlediği gibi anemi, vitamin eksiklikleri, beslenme noksanlığı önemli nedenlerdir.
3. Hiperplazinin nedenleri ise yara dudaklarının hareketli olması, sürtünme, yalama, temizlik noksanlığı, yanlış tedavi gibi nedenlerdir.
4. İyileşmede taşkın olan granül doku uzaklaştırılır.
5. Granülasyon dokusu sırf damarlaşmadır.
6. İlaçlar özellikle bakır sülfat, gümüş nitrat gibi maddeler yara üzerine sürülür.

YARA İYİLEŞMESİNİN DÖNEMLERİ

1. Travmatik yangı dönemi:
   1. Yarada oluşan ilk reaksiyon yangı reaksiyonudur.
   2. Vasküler ve hücresel olaylar burada da meydana gelir.
   3. 5-10 dk vasokontraksiyon daha sonra ise vasodilatasyon meydana gelir.
2. Yıkımlanma dönemi (Destruksiyon aşaması)
   1. Hücresel atıklar ve ölmüş ya da ölecek olan dokuların yıkımlandığı dönemdir.
   2. Sonuçta akıntı meydana gelir. (eksudat)
   3. İrinleşme eksudasyonun son safhasında meydana gelir.
   4. Enfeksiyon kurutuluncaya kadar destruksiyon devam eder.
3. Fibroplazi dönemi (Onarım dönemi)
   1. Yangısal dönemden 5-7 gün sonra onarım başlar.
   2. Fibroblastlar kollajen sentezi oluşturur. Kollajen kan damarlarının oluşması ile kollajenik dokular meydana gelir.
4. Kollajenik dönem
   1. Fibroblastlar devreye girer.
   2. Fibroblastlar artarak yarayı çevreler.
   3. Kollajen oluşurken aynı zamanda ortamda kollajenazda vardır.
   4. Bu olaylar iç içedir.
   5. Bir yandan oluşan kollajeni diğer yandan kollajenaz parçalar.
   6. Doku normal seviye ulaşınca parçalama işlemi durur.
5. Epitelizasyon dönemi
   1. Yara artık kapanmak için tüm şartları tamamlamıştır.
   2. Doku bütünlüğü tamamlanmıştır.
   3. Periferden merkeze doğru epitel tabakası kapatılır.
   4. Bu dönem travmaya karşı dayanıksızdır.
   5. Yaranın korunması gerekmektedir.

 

• Bu 5 aşama oluşurken aynı zamanda büzüşme meydana gelir. Bu meydana gelirken myoblastlar etkilidir.
• Yara iyileşmesinde havalanma iyileşmeyi hızlandırır. Ancak yine de hayvanlarda yara pansuman altına alınmalıdır. Çünkü yara enfeksiyonlara açık ve yaranın pis yerlere değmesi kaçınılmazdır.

 

YARA İYİLEŞMESİNİ ETKİLEYEN LOKAL FAKTÖRLER

 

1. Travma:
   1. Deblis miktarını arttırır.
   2. İyileşmeyi geciktirir.
   3. Enfeksiyon görülme olasılığını arttırır.
   4. Yara travmadan korunmalıdır.
2. Enfeksiyon
   1. Enfeksiyon kurutulmadan yara iyileşmez.
   2. Bölge destruksiyon altında kalır.
3. Kanlanma
4. Lokal ödem
   1. Mikrosirkulasyon azalır ve iyileşme gecikir.
5. Hematom
   1. Kötü yönlü etkiler.

YARA İYİLEŞMESİNİ ETKİLEYEN GENEL FAKTÖRLER

1. Diabet: Yara uzun sürede iyileşir.
2. Histamin
3. Beslenme : Sağlıklı beslenmede doku daha hızlı iyileşir.
4. Vitamin ve mineraller: VitC , çinko, vitA ve vitE doku iyileşmesini hızlandırır.
5. İmmunolojik bozukluklar, enzimler: Hyalurinidaz

 

YARA SAĞALTIM STRATEJİLERİ

Yara sağaltımında yara hangi duruma giriyorsa ona göre sağaltım yapılır.

1. Temiz yaralar dikilerek sağaltım yapılır.
2. Temiz kontamine yaralarda; yaranın temizliği ve debridement yapılır. Ardından dikişe uygun hale getirilip yara dikilir.
3. Kontamine yaralarda;
   1. Yara temizlenir
   2. Debridement yapılır.( yara içindeki yabancı maddelerin ve ölü dokuların cerrahi müdaheleyle çıkarılması)

• Antimikrobiyel ajanlar kullanılır.

1. Dikişe uygun hale getirilip yara dikilir.

4. Kirli yaralarda;
   1. Yara temizlenir.
   2. Debridement yapılır.

• Skatrizasyon meydana gelir.

5. Eğer yara çok kirli değilse yara steril su ile temizlenir, bölgedeki kıllar temizlenir ve dikilir.
6. Eğer yara çok kirli ise %0,1’lik povidan iyodil, ya da %1’lik rivanol solüsyonu ile yara temizlenir.
7. Yara temizliğinde traş önemli bir yer tutmaktadır.

 

Yara bölgesindeki nekrotik dokuların uzaklaştırılması olayına DEBRİDEMENT denir ve 4 şekilde yapılır:

1. Cerrahi debridement: Bölgeyi bistürünün küt ucu ile kanatarak yapılır.
2. Melonik debridement: Gazlı bezle yaranın üzeri sarılarak yapılır.
3. Hidrodinamik debridement: Basınçla serum fizyolojik yaranın üzerine püskürtülerek yapılır.
4. Enzimatik debridement: Proteolitik enzimleri kullanarak (tripsin) yara iyileşmesini sağlamaktır.

 

Kurutma toz örneği;

Dermatol           25 gr (25.0)

Iodoform           20 gr (20.0)

Oxyde zinc         100 gr (100.0)

Acid boric          30 gr (30.0)

Talk                  150 gr (150.0)

 

ENFEKTE YARALARDA ÖZEL SAĞALTIM

1. Termoterapi
   1. Isı,alev, sıcaklık, sıcak hava gibi gereçlerden yararlanılır. Örneğin tetanozdan şüpheli yaralarda dağlama yapılması gibi.
2. Helioterapi
   1. Güneşin UV ışınlarının mikrop öldürücü özelliğinden yararlanılarak yapılan sağaltım şeklidir.
3. Vaccinoterapi
   1. Yaraların sağaltımında aşı yolu ile mikropların öldürülmesine dayanan sağaltım şeklidir.
4. Seroterapi
   1. Doğal olarak beygir serumunun fibroblast oluşumuna olumlu yönde etkisi vardır.
5. Fagoterapi
   1. Bakteriyofajlarla yapılan enfekte yara sağaltımlarından birisidir.
6. Antivirusterapi
   1. Antiviruslarla yapılan bir sağaltım şeklidir.
7. Piyoterapi
   1. Yaralardan elde edilen ve değişik mikrop türlerini kapsayan irini, formol,acide phenique gibi maddelerle bazı işlemlere koyarak elde edilen maddelerin kas veya deri içi enfeksiyonları aracılığı ile enfekte yaraların sağaltımında kullanılan bir yöntemdir.

 

YARA İYİLEŞMESİNDE OLUŞAN KOMPLİKASYONLAR

1. YARANIN AÇILMASI
   Nedenleri:
   1. İatrojenik faktörler ( Dikiş hataları, doku yıkımlanmasının devam ettiği yaralar ve enfekte yaralara dikiş altılması gibi)
   2. Hemostazın iyi sağlanamaması (Hematom meydana gelir.)
   3. Dren uygulanmaması (travmatizasyon meydana gelir.)
2. ULCUS
   Kendiliğinden iyileşmeye yanaşmayan doku kayıplı yeni veya eski yaralara ulkus denir. ( iyileşmeyen yara)
   Bölümleri:
   1. Yerleşme yerine göre ulcus çeşitleri;
3. Yüzlek ulkus
4. Derin ulcus

 

1. Karakterine göre;

 

1. Yangısal
2. Tembel

• Tomurcuklu

1. Katılaşmış

 

1. Şekline göre;

 

1. Yuvarlak
2. Oval

• Köşeli

 

 

Etiyolojisi:

1. Lokal nedenler
   1. Primer lokal nedenler: Sürekli irrite edilme (yaranın yalanması), sekonder enfeksiyon sonucu yaranın iyileşmesinin engellenmesi
   2. Sekonder lokal nedeler: Yabancı cisim, kemik nekrozu
2. Genel nedenler
   1. Adi enfeksiyonlar : Diabet, anemi, yaşlılık
   2. Özel enfeksiyonlar : Ruam, durin, distemper, tüberküloz gibi.

 

Klinik görünümleri:

1. Ulcus callosum: Kenarları bağ dokumsu, katı ve skatrisiyel bir hal alır.
2. Ulcus atonicum: Ulcusun şeklinde uzun süre değişiklik görülmez.
3. Ulcus phagadenicum: Hızlı destruksiyon gösteren ulcuslar.
4. Ulcus sinosum: Yaranın altını oyarak ilerler.
5. Ulcus serpens: Bir tarafta destruksiyon bozukluklar ilerlerken diğer tarafta iyileşme görülür.
6. Ulcus fungosum: Ulcusun boşluğu hızlı gelişen bir granülasyon dokusu ile dolar ve bunlar bitkisel mantarlar gibi derinin üst yüzünü aşar.

 

Tedavi nedenler ortadan kaldırılarak yapılır. Özellikle atonik ulcuslarda %1’lik bakır sülfat kullanılır.

 

ÖZEL YARA ÇEŞİTLERİ

1. Kesik yaraları:
   Bir ya da iki yüzü keskin cisimle oluşan yaralar.
2. Sivri cisim yaraları:
   1. Yara derinliği ölçülür.
   2. Peritonun delinip delinmediğine bakılır.
   3. Kaparatomi yapılır ve bakılır. Komplikasyon yok ise yara dikilir.
   4. Bu yaralarda tetanoz aklımızdan çıkmamalıdır.
3. Isırık yaraları:
   1. Isırılan yerin karşı deliği aranır.
   2. Enfekte yara kesinlikle dikilmez.
   3. Yara günlük irrige edilmelidir.
   4. Dikilmesi gereken yaralar sekonder dikilir ve dren konulur.
4. Zehirli yaralar:
   1. 72 saat hayvan yaşarsa yılan zehirsiz ya da hayvan zehri tolere etmiştir.
   2. Antihistaminikler arı sokması gibi sokmalarda kullanılır.
5. Operasyon yarası (Steril yara)
   1. Magot tedavi yapılır (Ölü dokuları emer.)