Süt tipi keçi ırkları arasında Saanen, Toggenburg, Malta, Beyaz Alman Asil, Nubya, Alpin, Damascus ve Kilis keçileri sayılabilir.
Bu keçi ırklarının dış yapıları özellikleri genellikle bir birine benzerdir. Ortak özellikleri olarak keçiler dik kulaklı, hafif ve düz başlı, tehlike anında zarif karaca görünüşlü olmalarıdır.
Sindirim kanalının çeşitli özellikleri nedeniyle keçi, orta ve düşük kaliteli kaba yemlere diğer ruminantlara nazaran daha iyi değerlendirebilen tek hayvan türüdür.
Capra hircus, bugünkü evcil süt keçi ırkına köken teşkil etmektedir. Dünya süt üretiminin %1,6-2 sini keçi sütü oluşturur. Dünyada 62 keçi ırkı mevcut olup, sütçü amaçla yetiştirilen keçi ırkı 30 civarındadır.
Ergin bir süt keçisi, ortalama 55-60 kg canlı ağırlığında ve 10 aylık laktasyon döneminde 1800 litre süt verebilir.
Sütçü keçileri, yaşama payı ile büyüme için genel olarak ihtiyaçları etçi keçilere benzerdir. Bu hayvanların laktasyon döneminde enerji ve besin madde ihtiyaçları yüksektir. Bu nedenle sütçü keçilerin besin madde ihtiyacı yüksek verimli süt ineklerine benzer. Yani laktasyon dönemlerinde besin maddeleri ihtiyacını karşılamak için yüksek kaliteli kaba yemler ve konsantre yem verilmelidir.
Keçi sütünün vitamin mineral bileşimi
Kalsiyum: % 0,194 mg
Fosfor: % 0,270 mg
Demir: % 0,068 mg
Klor: % 0, 154 mg
Bakır: % 0,053 mg
Toplam: 0,8 mg
A vitamini(İ.Ü./ g. Yağda): % 39
D vitamini(İ.Ü./ g. Yağda)% 0,7
B1 vitamini ( tiamin):68mg/100ml
B2 vitamini (riboflavin):210mg/ 100ml
Kalori: 70 Kcal/ 100ml
Süt keçilerin beslenmesinde, kritik sayılan başlıca üç dönem vardır. Bunlar sırasıyla, teke katımı ya da çiftleşme dönemi, gebeliğin son 1-1.5 ayı ve oğlaklamayla başlayan süt döneminin ilk iki ayıdır. Bu dönemlerde süt keçilerine elden verilecek yemlerin miktar ve niteliği, verimliliği etkiler.
TEKE KATIM DÖNEMİ BESLENMESİ | |||||||||||
1. Keçilerin beslenmesi |
|||||||||||
Teke katımı zamanında, daha kaliteli bir beslemenin uygulanmasında birçok yarar vardır Bu yararlar arasında sırasıyla; keçilerin tekeye gelme süresinin kısaltılması(aşımların toplulaştırılması), ikizliğin artırılması, gebe kalma oranını yükseltilmesi ve gebeliği başarıyla sürdürülmesi sayılabilir. Buna aşım ya da katım dönemi beslemesi adı verilir. Teke katım dönemi beslemesi yaklaşık 4-6 haftalık bir süreyi kapsar. Bu süre içinde süt keçilerine 1-1.5 kg a kadar kuruot ve 250-300 g arpaya eşdeğer karma yem verilebilir. Ancak, keçiler dışarıda otluyorsa, ayrıca kuruot vermeye gerek yoktur, yalnız karma yem verilir. | |||||||||||
2. Tekelerin beslenmesi |
|||||||||||
Aşım döneminde tekenin beslenmesine de özen gösterilmelidir. Tekelere verilecek karma yem, döl suyunun (meni) verimini ve kalitesini artırır, onları aşımda daha zinde tutar. Tekelerin beslenmesine, aşım döneminden önce başlanarak verilen toplam yem %10-15 düzeyinde artırılır. Bu düzey aşım dönemi boyunca, hatta aşımdan sonra 4-5 hafta daha sürdürülür. Teke katım döneminde, serbest olarak yedirilen kaliteli kuruot yanında teke başına günde 300-500 g tahıl karışımı yem verilir. Teke katım döneminde, keçi ve tekelerin mineral madde ihtiyaçlarını karşılamak için yalama taşından yararlanılmalıdır. | |||||||||||
GEBELİĞİN SON DÖNEMİ BESLENMESİ | |||||||||||
Gebe keçilerde gebeliğin son 1.5 ayı oğlağın ana karnında en hızlı büyüdüğü ve memenin giderek geliştiği döneme rastlar. Bu dönemde dengeli ve yeterli beslenen anaç keçilerin oğlakları iri doğar ve memenin süt üretme gücü uyarılır. Ayrıca ananın güçlü kalması da sağlanır. Bu durum, ikiz doğurma olasılığı yüksek süt keçilerinde önem kazanır. Gebeliğin son döneminde yem tüketimi azalır. Bununla birlikte, karma yem içeriğinin protein, enerji ve mineral yoğunluğu artırılmalıdır. Enerji düzeyi, karma yemdeki buğdaygil dane yemin yüzdesini yükselterek artırılmalıdır. Diğer yandan kalsiyum düzeyi artırılır, ancak süt humması riskini azaltmak için gebeliğin son iki haftasında düşürülmelidir. Sütçü keçi başına verilecek karma yem miktarı, 40-50 kg lık keçiler için gebeliğin ilerleyen dönemlerinde 200 g dan başlayarak 600-700 g kadar yükseltilebilir. Kaliteli kuruot miktarı 0.5 ile 0.8 kg arasında değişebilir. | |||||||||||
SÜT VERİMİNİN İLK DÖNEMİ BESLENMESİ | |||||||||||
Süt keçilerinde süt veriminin en yüksek olduğu dönem, oğlaklamadan sonraki ilk 6-8 haftalık dönemdir. Bu dönemde, en yüksek düzeyde süt elde etme, bununla birlikte anayı sağlıklı tutmak için dengeli ve yeterli bir besleme düzeni gereklidir. Ananın süt miktarının yeterli olması, aynı zamanda süt emen oğlakların hızlı gelişmesi açısından da önemlidir. Sağmal keçiler için iki seçenekli süt karma yemiyle besleme sistemi uygulanabilir; Sağmal keçiler, süt verimlerine göre gruplandırılır. Süt yemi karması sağım sırasında, öncesinde ya da sonrasında verilebilir. En yaygın olarak uygulanan sistem, sağım sonrası yemlemedir. Her bir sağmal keçi, süt verimine göre yemlenebilir. Ancak bu uygulama, çok yüksek verimli keçiler için geçerlidir.Üretilen her litre süt için, kuruotun dışında 400-600 g süt yemi karması hesaplanır. Süt yemi karması, %16 ham protein ve ortalama 700 kcal net enerji içermelidir. Yem fabrikalarından alınacak süt yemi dışında, yetiştiricilerin kendileri de karma yem hazırlayabilirler. Örneğin bir litre süt için keçilere (350 g arpa + 100 g pamuk tohumu küspesi) ya da (250 g arpa +100 pamuk tohumu küspesi + 100 g mısır) karışımından oluşan karma yem hazırlanabilir. Sağmal dönemde, keçilere verilecek karma yemin protein, vitamin, ve mineral düzeyi kadar enerji içeriği ve düzeyi de önemlidir. Enerji kaynağı büyük ölçüde tahıllardan karşılanmalıdır. | |||||||||||
SÜT KEÇİLERİNİN BESLENMESİNDE TEMEL İLKELER | |||||||||||
Keçiler, sığır ve koyunlardan farklı olarak ağaç yaprakları ve dallarından yem olarak yararlanabilirler. Kaba yemler, genellikle hayvanların yaşama gereksinimlerini karşılamada kullanılmalıdır. Yeşil yemin ve otlağın bulunmadığı dönemlerde, keçilere kuru ot ve kuru yonca verilmelidir. Keçilerin kaba yem ihtiyacı şeker pancarı posasından da karşılanabilir. Havuç, şalgam gibi kök ve yumru yemler de keçi beslemede kullanılabilir. Ancak bunlar, iştaha göre değil sınırlı verilmelidir. Süt keçilerinin beslenmesinde genellikle sağmal dönemde yeşil silo yemlerinden yararlanılabilir. Verilecek silo yemi miktarı, keçilerin günlük kurumadde ihtiyacının %40-60 ını karşılayacak düzeyde olmalıdır. Silo yemleri, sağımdan 3-4 saat önce yedirilmelidir. Günlük silaj miktarı 1-3 kg kadar olabilir. Yüksek süt verimli keçilerin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayabilmek için kaba yemlerin karma yemlerle desteklenmesi zorunludur. Keçilere verilecek karma yemin enerjisi, mısır ve buğdaygil dane yemler ve bunların değirmencilik artıklarından, protein ihtiyacı pamuk, ayçiçeği gibi yağlı tohum küspelerinden karşılanmalıdır. | |||||||||||
SÜT KEÇİLERİNİN OTLATILMASI | |||||||||||
Türkiye’de, az sayıda yetiştirilen süt tipi keçilerin dışında kıl keçilerin yaşama ve verim payı ihtiyaçları çoğunlukla mer’adan karşılanır. Keçi mer’aların ağırlığını da orman mer’aları oluşturur. Orman mer’alarından yararlanan keçi sayısı, getirilen sınırlamalar nedeniyle azalmaktadır. Bu bağlamda kıl keçi sayısında gözlemlenen azalma, melez süt keçisi yetiştiriciliğinin geliştirilmesiyle de ivme kazanabilir. Ancak şimdiki durumda bile denetimli ve birörnek otlatma yapılarak, hem orman mer’alarının aşırı sömürülmesi engellenebilir, hem de keçilerin gereksinimleri daha yüksek düzeyde karşılanabilir. Denetimli ve birörnek otlatma için aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir; | |||||||||||
|
|||||||||||
DOĞAL (ANALI) BÜYÜTME | |||||||||||
Türkiye’de keçicilik işletmelerinde oğlaklar genellikle doğal yöntemle yani 2-3 ay süreyle anasının yanında bırakılıp onu emmesini sağlayarak büyütülür. Emiştirme döneminin süresi, işletmeden işletmeye ayrım gösterebilir. Ortalaması 60 gün olarak kabul edilebilir. | |||||||||||
1. Oğlakların Yavrulukta Büyütülmesi |
|||||||||||
Süt keçiciliğine yönelecek işletmelerde oğlak verimi artacaktır. Bu durumdaki işletmelerde ikiz ya da üçüz oğlakların hızlı gelişmesini sağlamak, yemden yararlanmayı hızlandırmak ve sütten kesimden sonra oluşabilecek stresin etkisini azaltmak amacıyla yavruluk(*), adı verilen düzenlemelerden yararlanılabilir. Yavruluklarda aynı zamanda temiz ve taze su bulundurulur. | |||||||||||
|
|||||||||||
2. Oğlak Büyütmede Kullanılan Yavruluk |
|||||||||||
Yavruluğun ölçüleri incelendiğinde dikey çubuklar arası aralık 12.5-15 cm, çubukların yerden yükseklikleri ise 50 cm olmalıdır. Oğlakların geçecekleri alanın yüksekliği, en az 120 cm olmalıdır. Dayanıklı ve uzun süre kullanılacak yavruluk kapısı, metalden yapılmalı, tercihen 2.5 cm ya da 3.5 cm kalınlığındaki paslanmaz çelik kullanılmalıdır. Kapı tahtadan yapılacaksa, sağlam olmalıdır. Ancak kullanım süresi, metal kapılara göre daha kısa olacaktır. Yavruluklar, oğlakların gün boyunca bölme içinde gezindikleri suluk, gölgelik ve diğer yapılara yakın olmalıdır. Oğlaklar, özellikle karınları doyurunca zıplama, tırmanma ya da diğer oyun davranışlarında bulunur. Bu amaçla yavruluk yakınlarına ağaç kütük, kaya parçası gibi cisimler konularak oğlakların oynamalarına yardımcı olunur. | |||||||||||
ANASIZ (YAPAY) BÜYÜTME | |||||||||||
Anasız büyütme, özellikle oğlak veriminin yüksek, buna karşılık keçi sütünün yüksek fiyatla değerlendirildiği ülkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de de süt keçiciliğinin gelişmesine koşut olarak oğlakların büyütülmesinde anasız büyütme devreye girebilir.Anasız büyütmede oğlaklar, doğar doğmaz analarından ayrılarak, özel biberonlarla, ya da özel emzikli kovalarla elden emzirilir. Bu büyütme yönteminde oğlakların besin gereksinimi ana sütü, ya da aynı besin değerindeki ve “yapay süt” olarak adlandırılan özel mamalarla karşılanır. Bu büyütme yönteminde, yeni doğan oğlakların ilk birkaç hafta her türlü çevresel etkilerden korunacakları bir ortamda bulundurulmaları gerekir. Özellikle çevre sıcaklığının önemi büyüktür. Oğlaklara sıcaklık bakımından rahat bir ortam sağlamak amacıyla reflektörlü ısıtıcı lambalardan yararlanılır. Yaklaşık 90 cm yükseğe yerleştirilen ve 250 watt gücündeki bu lambalardan bir tanesi 15 oğlak için yeterli kabul edilir. Bu yöntemde dikkat edilecek noktalar şunlardır; | |||||||||||
|
|||||||||||
KALINTI SÜTLE BÜYÜTME | |||||||||||
Makine ya da elle sağımla, keçiden alınamayan ve bu şekilde memede kalan sütle, oğlakların analarını emzirerek büyütülmesine kalıntı sütle büyütme denir. Bu yöntemle keçilerden hem daha fazla süt elde edilir, hem de oğlakların normal gelişmeleri sağlanır. Yöntem başlıca iki şekilde uygulanabilir | |||||||||||
|
|||||||||||
1. Tek sağım + Bir öğün oğlak emiştirme | |||||||||||
Oğlakların ağız sütünü 1-2 gün süreyle emmesinden sonra tek sağım + bir öğün oğlak emiştirme uygulamasına başlanır. Tek sağımdan sonra oğlaklar ana yanına bırakılır. Sağım sabah yapılıyorsa, oğlaklar akşama değin analarını emerler ya da anaları mer’adan dönünce emişlerine izin verilir, sonra ayrılır. Sağım akşam yapılacaksa, keçiler otlak dönüşü önce sağılır, sonra oğlaklar ana yanına bırakılır. Oğlaklar sabaha değin analarıyla birlikte kalabilirler. Ancak, keçiler otlağa çıkarılırken ayrılır. Bu yöntem, oğlak verimi yüksek melez sütçü keçilerde ya da yerli ırklarda uygulanabilir. | |||||||||||
2. Çift sağım + Emiştirme | |||||||||||
Bu yöntemde, oğlakların 1-2 gün süreyle ağız sütü emmelerine izin verilir. Daha sonra keçiler sabah ve akşam sağılırlar. Sağımı takiben kalıntı sütü emmek üzere oğlaklar analarının yanına 20-30 dakika süreyle bırakılır. Bol sütlü ve genellikle tek doğum yapan keçilerde bu yöntem uygulanabilir. |
Sütçü keçilerin günlük enerji ve besin maddeleri ihtiyacı, 40 kg CA
Besin Maddesi | Yaşama Payı | Gebelik(ilk dön.) | Gebelik(son dön.) | Laktasyon* |
KM, kg/gün | 0,60 | 1 | 1,40 | 1,5 |
ME, Mcal/gün | 1,50 | 2,26 | 3,42 | 3,75 |
SHP, g/gün | 31,70 | 45,10 | 68,40 | 118 |
HP, g/gün | 40,0 | 54 | 80 | 134 |
*günde 2 lt süt verimi baz alınmıştır.
Laktasyondaki Keçilerin Beslenmesi
Keçilerin laktasyon döneminde besin maddelerine ihtiyacı, kurudaki hayvana göre 3 misli daha fazladır. Sütçü keçilerde laktasyon süresi ortalama 270 gündür. Hayvan doğumdan sonraki 4-6. haftalardan sonra laktasyon pik yapar. Bu dönemde keçinin enerji ve besin maddeleri ihtiyacı rasyonla sağlanamaz. Hayvan kendi vücut depolarından karşılamaya çalışır. Bu nedenle kuruda yani gebeliğin son 6-8 haftası ve laktasyonun ilk döneminde dişi keçilerin bakım ve beslenmelerineözen göstermek gerekir. Özellikle protein, enerji, makro elementler(Ca, P ve Mg gibi )ve yağda eriyen vitaminleri dengeli içeren %16 proteinli konsatre yem ve iyi kaliteli kaba yem verilmelidir. Bir diğer önemli kriterde ikiz oğlaklı keçiler tek oğlaklılara göre daha fazla süt verdikleri için besin madde ihtiyacı daha fazladır. Bazı iyi beslenmiş sütçü keçiler her doğumda üç oğlak verebilir.
Kuru madde tüketimi , laktasyonun 1-2.ayında canlı ağırlığın %2,5-4,5 arasında olup, daha sonra bu oran %4-5 yükselir.
Farklı canlı ağırlıkta ve %4 yağlı değişik miktarda süt veren keçilerin enerji ve bazı besin maddeleri ihtiyacı
Günlük Süt Verimi, lt | CA, kg | Net Enerji, Mcal | HP, kg | Ca, g | P, g |
1 | 59 | 2,4 | 0,19 | 8 | 5 |
“ | 72,5 | 2,7 | 0,20 | 9 | 6 |
“ | 86 | 2,9 | 0,23 | 10 | 6 |
2 | 59 | 3,2 | 0,27 | 12 | 8 |
“ | 72,5 | 3,4 | 0,30 | 13 | 9 |
“ | 86 | 3,7 | 0,32 | 14 | 10 |
4,5 | 59 | 4,8 | 0,39 | 19 | 13 |
“ | 72,5 | 5 | 0,45 | 20 | 14 |
“ | 86 | 5,3 | 0,47 | 21 | 15 |
“ | 86 | 5,3 | 0,47 | 21 | 15 |
7 | 59 | 6,5 | 0,59 | 26 | 18 |
“ | 72,5 | 7 | 0,61 | 27 | 19 |
“ | 86 | 7,4 | 0,64 | 28 | 20 |
9 | 59 | 8 | 0,75 | 33 | 23 |
“ | 86 | 8,5 | 0,80 | 35 | 25 |
“ | 72,5 | 8,2 | 0,78 | 34 | 24 |
Sütçü keçiler için rasyon örnekleri, kg/gün, 72 kg CA
Günlük Süt Verimi, lt | 1,0 | 2,2 | 4,5 | 6,5 |
Yonca otu,%16HP | 1,0 | 1,5 | 1,5 | 2,0 |
Konsantre Yem, %14-16HP | 1,5 | 2,0 | 3,0 | 3,5 |
Çayır otu, %7HP | 1,0 | 1,0 | 1,5 | 2,0 |
Konsantre Yem, %16-18HP | 1,5 | 2,0 | 3,2 | 4,0 |
Sütçü keçilerin besleme programı
Yaş | Yem, Rasyon | Verilen miktar |
0.-3. Gün | Kolostrum/Yapay Kolostrum | 300-400 ml/gün/oğlak, 3-4 öğün |
3. gün- 3, hafta | Tam süt(keçi, inek, süt ikame yemi) | 0,9-1,5 lt/gün/oğlak, 3 öğün |
3. hafta – 4. Ay | Tam süt, başlangıç ve büyütme yemi, iyi kaliteli yonca otu yada korunga otu | 8. haftaya kadar: 0,9-1,5 L süt/gün/oğlak, 2 öğün, 0,45 kg/ gün, başlangıç yemi verilebilir. |
4. aydan sonra | Tahıl karması / büyütme yemi, yonca otu veya mera | 0,45 proteince zengin yem kg/gün, yem, tüm dişi damızlıklara verilebilir. |
Laktasyonda | Konsantre yem(14-18 HP) ve kaliteli ot | Her 2 lt süte / 0,5 kg konsantre yem verilir. |
Kuruda | Tahıl karması | 0,45-0,90 kg/hayvan başına |
Erkek( teke) | Kaba yem, Konsantre yem. %0,5 NH4Cl, konsantre yeme katılır(Urolithiasis için) | Aşım dışı kaba yem , aşım zamanı, 0,45-0,90 kg konsantre yem / gün hayvan başına verilir. |
Sonuç
Keçi sütü içerisinde bulunan bileşenler açısından son derece zengin bir besin kaynağı olmasının yanında yapılan araştırmalarda keçi sütünün içerik bakımından anne sütüne en yakın süt olduğu meydana çıkmıştır.
Sindirimi inek sütü ile karşılaştırıldığında daha kolaydır. Keçi sütündeki yağ küreciklerinin çapının inek sütündekilerden daha küçük olması ve insan midesinde daha küçük pıhtılar oluşturması bebekler tarafından daha kolay sindirilmesine yardımcı olur.
Keçi sütü ayrıca besinsel işlevlerden daha önemli işlevleri olan nükleotidler, serbest amino asitleri ve poliaminler gibi birçok biyoaktif bileşik içerir. Yeni Zelanda’da üretilen keçi sütünün inek sütüne kıyasla bu bileşikleri doğal olarak daha yüksek seviyelerde içerdiği yapılan araştırmalar ile ortaya konmuştur. Bu bileşiklerin keçi sütünde insan sütüne yakın seviyelerde bulunmaları nedeniyle de keçi sütü, bebek formüllerinin üretimi için son derece uygun bir alternatif oluşturmaktadır.
Bütün bu nedenlerden dolayı sütçü keçi ırkları geliştirilmeli, bu geliştirilen ırklardan iyi bir besi programı ile maksimum verim elde edilmelidir.