Ana sayfa Zootekni ve Hayvan Besleme Hayvan Besleme ve Bes. Hastalıkları Tam karışım rasyonu nedir ? Avantajları dezavantajları nelerdir?

Tam karışım rasyonu nedir ? Avantajları dezavantajları nelerdir?

1263
0

Toplam Hazırlanmış Rasyon (Total Mixed-Ration = TMR) hayvanlara farklı kaba ve yoğun yem kaynaklı yem öğelerinin topluca tek bir karışım halinde verildiği bir yemleme şeklidir. Özellikle sürü veya grup verimi yüksek, hayvan sayısı fazla olan işletmelerde

önerilmektedir. TMR uygulamasında hayvanların gruplandırılmasında mutlak yarar vardır. Hayvanları gruplandırırken özellikle laktasyonun seyri ve süt verimleri dikkate alınır. Bu uygulama olumlu yanları nedeniyle, başta süt sığırcılığı olmak üzere özellikle hayvansal üretim

bakımından ileri gitmiş ülkelerde gün geçtikçe daha geniş bir uygulama alanına sahip olmaktadır. Bu makale, TMR uygulamasının olumlu ve olumsuz yanlarını karşılaştırmak   amacıyla   yapılmıştır.

Giriş

Total Misch-Ration (TMR), Total Blended-Ration (TBR), Complete Ration (CR),Total Mixed-Ration (TMR), Complete Feeds (CF) ve türkçe olarak da Toplam Hazırlanmış Rasyon veya Toplam Hazır Rasyon (THR) vb. bir dizi isim altında tanımlanmaya ve özellikle süt sığırcılığında uygulanmaya çalışılan bir yemleme şeklidir(Kalkan, 1999). Burada, hayvanlara tüketim amacıyla verilen farklı kaynak ve

bileşimdeki yem öğelerinin topluca tek bir karışım halinde ad libitum olarak tüketim şansı verilir (Kılıç, 2000). Bunun için TMR’e iştirak etmesi planlanan her tür kuru kaba yemler veya suca zengin kaba yemler, yoğun yemler, mineral yemler ve vitaminler yanı sıra her tür katkı maddeleri (örneğin CaC03, NaCl, antibiyotikler vb.) tek bir karışım haline getirilmiş durumdadır. Elbette bu tür bir karışımın formulasyonu da hayvanların besin maddeleri gereksinimi dikkate alınarak, uzman kişiler tarafından hesaplanarak  hazırlanmak durumundadır (Hoffman et al., 1998). Burada üreticiye düşen tek şey,şayet kendi işletmesinde böyle bir karışımı hazırlama olanağı var ise kendi TMR’ini,Toplam Harmanlanmiş Rasyon Uygulaması ve Vücut Kondisyon Testi Hayvansal Üretim Sayı: 43(1), 2002 kendisi hazırlayıp veya bir kurum ya da kuruluştan temin ederek her gün ya da belli zaman aralıkları ile hayvanların ad libitum olarak tüketimleri amacı ile servis etmektir(Kılıç, 2000).Böyle bir uygulama, hayvansal üretim bakımından gerçekten ileri gitmiş ülkelerde gün geçtikçe daha geniş bir uygulama alanına sahip olmaktadır (DLG, 1995). Bu bakımdan başta süt sığırcılığı olmak üzere sığır besiciliği, (daha çok barınak yemlemesinin ağırlıklı olarak uygulanması hallerinde) düve yetiştiriciliği, koyun yetiştiriciliği, toklu besiciliği vb yetiştirme şekillerinde uygulama karakterine sahip olan bir saha çalışması

şeklidir (Hampel, 1994). TMR’ın kullanımı halinde, artık söz konusu hayvan gruplarına bir diğer yem veya yem öğesinin verilmesine gereksinim duyulmaz. O bakımdan üretici ve uygulanması bakımından ilk planda, son derece cazip bir yemleme uygulaması olarak benimsenmiştir. Nitekim, TMR’ın kısa sürede aktüel bir konu haline gelmesinde aşağıdaki nedenlerin etkin rolü olmuştur (Helner und Potthassi, 1985; Hampel, 1994;DLG, 1995)

  1. Düve yetiştiriciliğinde, özellikle sürü büyüklüğünün çok fazla olduğu işletmelerde üretici, uygulanan yemleme sisteminin olanak ölçüsünde basitleştirilmesi ve bu amaçla iş gücüne duyulan gereksinimin en alt sınıra çekilmesini ister. Böyle bir istem hele iş

gücü temininin güç ve pahalı olduğu yer ve zamanlarda kendi ağırlığını daha açık ortaya koyar.

  1. İşletmelerde insan el emeği ve gücü yerine makine kullanımı eğilimi artar ve üretici bu konularda yeterli bilgi edinme gereksinimi duyar yani üretici kendini eğitmek zorunda hisseder.
  2. Özellikle elit (yüksek) verimli süt ineklerinin, sağım sırası kendilerine verilen verim pay karma yemini, sağım süresinin sınırlı olması dolayısıyla yeterince tüketememeleri sorunu yaygındır. Böylece hayvanların kalıtsal yem tüketim yeteneklerinden yeterince

yararlanma şansı ortadan kalkar. Bu hayvanların daha fazla verim payı yemini tüketebilmeleri için sağım yerinde daha uzun süreli tutulması  ise, sağım işlerini ciddi boyutlarda uzatır ve genelde işletme iş trafiğini aksatır. O nedenle, bu tür yemlerin sağım dışı zamanlarda tüketime sunulması zorunludur ki, hayvanın kalıtsal yeteneğinden özlenen düzeyde yararlanma şansı kaybolmasın.

  1. Yine özellikle süt ineklerinde, sağım sırası ya da sonrası verim payı yeminin hayvanın verim düzeyine uygun olarak dağıtımının, bireysel verim farklılıklarının çok fazla olması dolayısıyla denetimi son derece güçtür ve bu zamanla üreticide işin yapılabilirliği bakımından bıkkınlık getirebilmektedir. Ayrıca her hayvanın sağım sırası

ne kadar yoğun yem tüketmiş olduğunun saptanması da günlük iş akışı içinde oldukça zordur.Bu nedenlerle üretici, yemleme işinin kolaylaştırılmasına olanak veren her tür yeniliğe ve öneriye hazırdır. Bu gerçekten hareket eden Hayvan Beslemeci’ler, TMR uygulamasını son yıllarda ilginç bir yemleme uygulaması olarak görmüş, böylece konu aktüel hale gelmiştir. Bu makale, TMR uygulamasının olumlu ve olumsuz yanlarını karşılaştırmak ve bu uygulamada vücut kondisyon testinin hayvanların gruplandırılmasında  kullanılmasını göstermek amacıyla yapılmıştır.

TAM YEMİN YAPILIŞI

Tam rasyonun yapılışı üç aşamayı kapsar;

1-Rasyonun yapımında kullanılan yem maddelerinin, besleme gruplarına göre ayırarak hesaplanması.

2-Teknik bir şekilde bazı özel karıştırıcı ve parçalayıcılar vasıtasıyla yem maddelerinin harmanlanması.

3) Karışımın bu aletlerle yemliklere dökülmesidir.

TAM YEMİN YAPILIŞINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KRİTERLER

 Yem Tüketimi

Hazırlanacak tam yemde en önemli kriter rasyonun günlük tüketime uygun bir şekilde yapılmasıdır. Aksi takdirde yapılan karışımın ertesi güne kalması rasyonun tazeliğinin kaybolmasına sebep olur. Bu itibarla yem maddelerinin besin içeriğini kaybetmemesi için uzun süre (maksimum 60 gün) depolanmayıp mümkün olduğu kadar kısa sürede tüketime sunulması gerekir.

Yemlerin Analizi

Rasyon yapılmadan önce kullanılacak yemlerin analizi mutlaka yapılmalı ve bu analizler ayda bir yinelenmelidir. Bu bağlamda yapılacak analizler sırasıyla kuru madde, ham protein,sindirilebilir ham protein, Asit Deterjan Fiber (ADF), Nötral  Deterjan Fiber (NDF), mineral, vitamin ve anyon-katyon dengesi olmalıdır.

Nem Oranı

Tam yem yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi de nem oranının tespit edilmesidir. Tam rasyonda nem oranının tespit edilmesi gerek süt ineklerinde gerekse diğer geviş getiren hayvanlarda kuru madde tüketiminin de kontrol altına alınmasını sağlayacaktır (6). Hazırlanacak tam yemin nem seviyesi en fazla % 50 olmalıdır. Diğer bir ifade ile söz konusu bu tip uygulamada ideal nem oranı % 35-40 arasıdır. Bu nemlilik seviyesinde hayvan en üst düzeyde kuru madde alımını gerçekleştirebilir. Rasyonu daha lezzetli hale getirmek ve tozlanmayı azaltmak için melas, yağ, sıvı besinler ve/veya su katılabilir. Ancak bu katkı maddeleri tam rasyona ilave edilirken burada nem oranı % 50 düzeyini geçmemelidir. Aksi takdirde yemin bozulması ve saklanmasında zorluklarla karşılaşılabilir. Eğer tam yem hazırlanırken nem oranının yüksekliği konusunda bir risk varsa diğer bir ifade ile rasyonun nem içeriği yüksekse bu uygulamada kuru madde oranını artırmak için en az % 15-20 düzeyinde saman katılabilir(7).

Parçacık Büyüklüğü                              Tam rasyonda yer alan kuru otların parçacık büyüklüğü tam yemin kalitesini etkileyen kriterlerden birisidir. Bu uygulamada yani tam yem yapılırken kuru otun parçaçık büyüklüğünün genelde 5 cm olması istenmektedir. Çünkü, daha küçük parçacık büyüklüklerinde abomasum deplasmanı riski ortaya çıkabildigi gibi, daha büyük parçacık büyüklüklerinin de yem tüketimini ve yemin değerlendirilmesini olumsuz yönde etkiliyecektir (6). Rasyonda Nötral deterjan fiber (NDF) ve Asit deterjan fiber (ADF) Oranları

Tam yem yapılırken rasyondaki NDF ve ADF oranlarına da dikkat etmek gerekmektedir. NDF kaba yemin hücre      duvarının ya da yapı materyalinin kapasitesini belirleyen kimyasal bir fraksiyondur. Nitekim NDF kapasitesinin artmasıyla hayvan tarafından kaba yem tüketimi azalır ve kaba yem kalitesi düşer. Rasyondaki normal NDF yüzdesindeki artış, sütverimini yaklaşık olarak % 1-2 ( 0,45 kg ) oranında düşürür. NDF yüzdesinin azalması ise ( yüksek kaliteli kaba yem verilmesi durumunda ) süt veriminin % 1-2 oranında artışına neden olabilir. ADF ise nispeten sindirilemeyen kaba yemin temsilcisidir. ADF, NDF’ ye göre kaba yemlerdeki enerji kapasitesinin (sindirilebilir lif ) en iyi göstergesidir. Rasyondaki normal ADF yüzdesinin artışı inek başına verimin yaklaşık 0,3 kg düşmesine, söz konusu bu fraksiyonun azalması ise süt veriminin artmasına sebep olmaktadır. Bu kriterlerden yola çıkarak hazırlanacak tam yemde, kuru madde bazında %27-30 NDF ve %19-21 ADF içermesi önerilmektedir (8).

     Rasyonda Anyon-Katyon Dengesi

Tam yemde anyon-katyon dengesini ayarlamak da önem taşımaktadır. Aksi takdirde kanda bulunan H+ iyonları değişecek ve pH dalgalı bir seyir izleyecektir. Bunun sonucunda asidosis ve süt humması gibi bazı metabolik hastalıklar, iştahta azalma, süt veriminde   düşme, toprak, kaya, odun, vs. maddeleri yeme, tüylerin kaba bir hal alması gibi semptomlar baş gösterecektir. Bunun yanında gebeliğin son günlerinde aşırı tuz tüketimi memede ve vücut altında ödeme sebep olacaktır. Bu gibi problemleri ortadan kaldırmak için hazırlanacak rasyonda Na, K, S, Cl miktarı belirlenmeli ve hayvanların ihtiyacına göre bu iyonlar temin edilmelidir. Na katyon, Cl ise anyon olup tuzun yapısında sırasıyla % 40 ve % 60 oranlarında bulunmaktadır.

 

Süt ineği rasyonunda % 0.18 Na, % 0.25 Cl bulunmalı, bu aşamada gerek Na ve gerekse Cl ihtiyacının karşılanması için rasyon kuru maddesine %0.5 düzeyinde tuz ilave edilmesi yeterli olacaktır. Ayrıca rasyondaki katyon-anyon dengesi (-10) ile (-15) mEq/100 gr olacak şekilde ayarlama yapılmalıdır (9,10,11).

Bunu belirlemek için de

*Rasyon Anyon-Katyon Dengesi

*RAKD=(Na+K)-(Cl+S)formulünden yararlanabilir.Rasyondaki yapısal olmayan karbonhidratlar (NSC), rumendeki mikrobiyal protein sentezi için gerekli olan enerjiyi sa.lamaktadırlar. Temin edilen mikrobiyal protein rumenden duedenuma geçer ve organizmada kullanılmak üzere emilmeye başlar. Rasyon ile alınan yağ ve protein mikrobiyal protein sentezi için gerekli enerjiyi karşılayamamaktadır. Bunun yanında yüksek NSC’ li rasyon ile besleme yapıldığında rumende parçalanabilir protein (RDP) miktarı azalır ve dolayısıyle protein sentezi de istenilen seviyede olamaz.Ayrıca arta kalan NSC miktarı ise ruminal fermentasyonu laktik asit fermentasyonuna çevirir. Bu da süt yağının düşmesine ve metabolik asidosis oluşmasına sebep olur. Bunun için rasyonda % 35-40 NSC, % 60-65 RDP bulundurulmalıdır. NSC nin RDP ye oranı 3/5 olmalıdır (8). Tam Yemle beslenen ineklerin laktasyon dönemleri ve bu dönemde besin madde ihtiyaçlarıLaktasyon dönemlerine göre farklı rasyon hazırlamak büyük önem taşımaktadır. İlk kez doğum yapanların tam rasyona adapte olabilmeleri için ayrı bir grup olarak ele alınması gereklidir ( 12).

TMR Uygulamasının Olumlu ve Olumsuz Yanları

Her yemleme uygulamasında olduğu gibi TMR uygulamasının da kendine özgü olumlu ve olumsuz yanları vardır. Böyle bir uygulamaya rakip olabilecek en tanınmış yemleme uygulaması, günümüze kadar uygulana gelmekte olan verim düzeyine göre günlük rasyonu oluşturan Temel-, Denkleştirme- ve Yoğun- veya Verim Payı Yem’lerinin bireysel olarak her hayvana ayrı ayrı servis edilmesidir. Bunlardan hayvancılığı ileri ülkelerde yemleme zamanından ve iş gücünden artırım sağlamak bakımından özellikle yoğun yemler veya verim payı yemleri çağrılı otomatlarla verilmeye çalışılmıştır. Buna karşılık yaşam ve hatta belli bir düzeyde de olsa verim payı besin maddeleri gereksinimini karşılamak üzere kullanılan kaba yemler ve kaba yem + denkleştirme yemleri karışımları ayrıca ve yemleme başlangıcında dağıtılmaktadır (Kılıç, 2000).Bu güne kadar kazanılan deneyimler bağlamında TMR uygulaması ile ortaya çıkabilecek olumlu ve olumsuz yanların aşağıdaki gibi vurgulanması olasıdır(Kılıç,2000).

TMR Uygulamasının Olumlu Yanları

  1. Sürü ya da grup yemlemesine son derece yatkındır.Böylece yemlemede mekanizasyona uygun bir karaktere sahip olup iş zamanı ve gücünden önemli artırım sağlar.
  2. Hayvan başına günlük yem tüketimi, kuru madde de toplamda 1.5 – 2.0 kg kadar daha yüksektir.
  3. Biyolojik yemlemeye yatkın bir yemleme uygulamasıdır.Dolayısıyla gün boyu rumen koşullarının değişiminde önemli sayılabilecek sapmalar meydana gelmez.
  4. Sürü ya da gruptaki uslu ve öncü hayvanların yem tüketimleri zarar görmez. Bu haliyle uslu ve çok yüksek verimli hayvanların yetersiz, öncü ve düşük verimli hayvanların ise lüks yem tüketmeleri olasılığı en alt sınıra çekilmiş durumdadır.
  5. Rasyonu oluşturan yem öğelerinin selektif olarak tüketimleri ortadan kaldırılmıştır.
  6. Yem tüketimi sınırlandırılmadığından, hayvanlara gün boyu kendi istemleri doğrultusunda yem tüketim olanağı sağlanmıştır.
  7. İşletmede ya da çevresindeki ucuz yan ürünlerin (alternatif yem kaynaklarının) en efektif şekilde kullanılmalarına olanak tanır.
  8. Yemleme koşulları büyük ölçüde standardize edilmiş olduğundan hayvanların bireysel olarak verim düzeyleri bakımından karşılaştırılmalarına her an için güvenilir olanak tanır.iş gücü ve zamanı gereksiniminden artırım sağlar. Yemleme işi daha sevilerek,

benimsenerek yapılabilir bir iş haline gelir.

  1. Yem tüketim yeri sınırlandırılmadığından yemliklerin daha fleksibl olarak kullanımı olasıdır. Böylece barınak yapımında önemli azalmalar meydana gelir.
  2. Yoğun yemler ya da verim payı yemlerinin servisi için son yıllarda geniş kullanım alanı bulan ve fakat oldukça pahalı olan bilgisayar donanımlı çağrılı yemliklerin kullanımı zorunluluğu ortadan kalkar.

TMR Uygulamasının Olumsuz Yanları

TMR uygulamasının yukarıda değinilen kimi olumlu yanları yanı sıra olumsuz yanlarının da olabileceği aşikardır. Bunlardan kimilerinin de aşağıdaki haliyle vurgulanması olasıdır.

  1. Sürü hayvan varlığının verim düzeylerine göre gruplandırılması (en az 2, daha uygun olanı 3 grup halinde) şarttır.
  2. TMR’ın hazırlanması için gereksinim duyulan rutin işler artar.
  3. Mer’alatma olanağının olduğu yer ve zamanlarda yeşil yemlerle olan mer’a yemlemesinin uygulanması en uygun olanıdır. Nevar ki böyle hallerde mer’a yemlemesinin açık bıraktığı besin maddeleri gereksinim açığına uygun düşecek TMR’lerin hazırlanması ve kullanımına ayrı bir özen gösterilir.
  4. Yeterli önlem alınmaz ve her grup kendi besin maddeleri gereksinimine uygun düşen TMR’lerle yemlenmez ise, kimi hayvanların yetersiz yemleme koşullarında olmalarına karşı, diğer kimilerinin lüks tüketim içinde olmaları engellenemez ve böylece yem girdileri de artar.
  5. TMR’lerin belli bir grup için hazırlanması sırası yapılacak bir hata ve bunun düzeyi ve haliyle ortaya koyabileceği olumsuzluklar tüm grup hayvanlara yansır.
  6. Kullanılacak TMR’lerin daima taze olarak hazırlanması, uygulamada kimi güçlükler ortaya koyabilir.
  7. Yemden yeme geçişler, tüm grup içi hayvanları kapsar yani gruptaki tüm hayvanlar için geçerlidir.
  8. TMR’in hazırlanması sırası silo yemleri, kuru otlar vb yemler dışında kullanılacak diğer kimi yem öğelerinin (örneğin posalar, şlempeler, küspeler, yoğun yemler,mineral- ve vitamin karışımları) için depo gereksinimi artar. Dolayısıyla başlangıçta toplu girdi fiyatları yükselir. Bu arada hele yaz aylarında TMR in depolanması ve

uygulanmasında işletmenin içinde bulunduğu kendine özgü kimi sorunlar yaşanabilir.

  1. Hazırlanan TMR’in oluşturulmasında kaba ve yoğun yemlerle mineral ve vitamin karışımları topluca bir arada bulundurulduğundan homogenitenin sağlanmasında güçlük yaşanır.
  2. TMR uygulaması, genelde hayvan varlığı büyük sürüler için uygun bir yemleme şeklidir.Burada değinilen olumlu ve olumsuz yanlar topluca ele alınarak TMR uygulamasına geçmeden önce işletmenin çok iyi bir karara varmasında yarar vardır ve önerilir. Bu haliyle TMR’ın genelde niteliği, kendisinin hazırlanması sırası kullanılan yem

öğelerinin niteliğine bağlıdır.O nedenle hazırlanan TMR, kullanılacağı hayvan grubunun verim düzeyine uygun bir bileşim ve miktarda olmak zorundadır. Bu haliyle TMR uygulamasında ulaşılabilecek başarının düzeyi, tamamen işletme yürütücüsünün bilgi ve becerisine bağlılık gösterir.Buraya dek değinilen özlü bilgilerden de görüleceği gibi, TMR uygulaması her işletme koşulunda uygulanması önerilebilecek bir yemleme şekli değildir. Örneğin çayır – mer’a

ve diğer yeşil yemlerle yemlemenin ağırlıklı olduğu işletmelerde, verim düzeyi düşük olan işletmelerde bu tür bir yemlemenin uygulanması hiç de kolay değildir ve önerilmez (Kılıç, 2000). Böyle işletmelerde en iyisi, yoğun yemlerin ya da verim payı yemlerinin

ya el işçiliği ya da çağrılı otomatlarla hayvanlara bireysel olarak dağıtılmasıdır yani eski klasik (konvensiyonel) yemlemeye devam edilmesidir. TMR uygulamasının ise

genelde;

  1. işletme hayvan varlığı fazla,
  2. sürü ya da grup süt verimi yüksek,
  3. sürü ya da grup hayvanların bireysel süt verimleri arası varyasyonun az,
  4. temini kolay ve ucuz olan yan ürünlerin kullanım olanağının bulunduğu,
  5. tartım + karıştırma + dağıtım işlemlerinin aynı zamanda yapılabilmesine olanak tanıyan bilgisayar donanımlı depolu yemleme arabalarını temin edebilen ve
  6. toplu alım ve depolamalar için yeterli depo ve parasal olanağa ve ayrıca TMR hazırlığı için uygun bir yerin ya da alanın bulunduğu işletmelerde uygulanması önerilir(Müller, 2000).

Sonuç ve Öneriler

Tam yemin dezavantajının olmasının yanı sıra avantajlarının oldukça fazla olması bunun yapımı ve yaygınlaştırılmasını teşvik etmektedir. Ancak ülkemizde oldukça yeni bir uygulama olması ve yapımı esnasında birçok etkenlerin dikkate alınması tam yemin önümüzdeki yıllarda ele alınabileceğini göstermektedir. Tam yemin yapılmasında dikkat edilmesi gereken en önemli husus tam yemin kapsamına giren yem maddelerinin seçiminde titiz davranılması, uygun partikül büyüklüğünün ve karışımda homojen bir dağılımın gerçekleştirilmesi, ve son olarak da nem oranının dikkate alınmasıdır. Sözü edilen bu faktörler optimum bir şekilde yerine getirildiğinde kaliteli bir tam yem hazırlanabileceği gibi muhtemelen oluşabilecek olumsuzlukların önüne de geçilmiş olunacaktır.

Kaynaklar

  1. Anonym, 1998. Konditionskarte für Fleckvieh. Top Agrar. Das Magazine für Moderne Landwirtschaft, Postfach, 7847, 48042 Munster.
  2. DLG-İnformation, 2/1995. Vorgaben zum Einsatz von Mischrationen bei Milchkühen. DLG-606Frankfurt.a.M.Hampel, G., 1994. Fleischrinder und Mutterkuhhaltung, Verlag, EU, Stuttgart
  1. ABEL-CAINES, S.F., GRANT, R.J., MORRISON, M. (1998). Effect of Soybean Hulls, Soy Lecithin, and Soapstock Mixtures on Ruminal Fermentation and Milk Composition in Dairy Cows. J. Dairy Sci. 81:462-470.
  2.  MALTZ, E., DEVIR, S.,.KROLL, O., ZUR, B.,. SPAHR, S.L, SHANKS, R.D. 1992). Comparative Response of Lactating Cows to Total Mixed Rations or Computerized Individual Concentrates Feeding, J. Dairy Sci. 75:1588-1603.
  3. ROBINSON, P.H,. McNIVEN, M.A. (1994). Inşuence of Şame Roasting and Feeding Frequency of Barley on Performance of Dairy Cows. J. Dairy Sci. 77:3631-3643.
  4. SIMAS, J.M.,. HUBER, J.T.,. THEURER, C.B.,. CHEN, K.H., SANTOS, F.A.P.,. WU, Z. (1997). Inşuence of Fat Source and Sorghum Grain Treatment on Performance and Digestibilities of High Yielding Dairy Cows. J. Dairy Sci. 80:2907-2912
  5. Karen D. (2000). Feeding Tips From Mannitoba Agriculture. Erişim: http://www.umanitoba.ca/afs/school/ Erişim tarihi: 18.12.2000
  6.  Dennis D. (2000). Feeding Strategy. Erişim: http://www.dairybiz.com/archive/nutrition-05.htm Erişim tarihi: 18.12.2000
  7.  MULLER, L.D. 1992. Feeding Managment strategies. In: Large Dairy Herd Managment. H.H. Van Horn and C.J. Wilcox( Eds). American Dairy Science Assocation.Champaign IL.
  8.  MARTIN H. NEITZ, T.J. DUGMORE, Total Mixed Ration For Dairy Cattle. Erişimadresi:http://agriculture.kzntl.gov.za/publications/ production_guidlines/dairying_…/dairy5htm Erişim tarihi: 2000,
  9. Heller, D. und V., Potthasi 1985. Erfolgreiche Milchvichfüttezung. Verlag VUA.
  10. Hoffman, U., H., Steingas, R., Funk, R.V., Schmettow und W., Drochner, 1998. Auswirkungeiner Gesamtmischration (TMR) Kraftfutter 7-8, S.292-303.
  11. Kalkan, H. 1999. Toplam Harmanlanmış Rasyon (THR), Süt Sığırlarının Beslenmesinde Kullanımı Yüksek Lisans Semineri notları (yayınlanmamış), Bursa.
  12. Kılıç, A. 2000. Toplam Harmanlanmış Rasyon (TMR). Yayınlanmamış Ders Notları, İzmir.
  13. Müller, E., 2000. Totale Mischrationeinsatz bei Milchkühen in der Anfütterungsphase Einflussauf Leistung und Staffwechser. Dissertation, TLU- Giesen.

BİR CEVAP BIRAK