Buğdaygiller(Poaceae), tohum kabuğu, meyve kabuğu ile bitişik, sapları boğumlu ve ekseriya içi boş, başakçıklar, başak vaziyetinde toplanmış halde, 4000 kadar türe sahiptir.
Anadolu’da, bütün buğdaygillere ait çeşitler yetişmekte ve yetiştirilmektedir. Buğdaygillerin, bütün dünyada ve Türkiye’de yetişme alanı geniştir. İnsan ve hayvan beslenmesinde büyük öneme sahiptir. Memleketimizde, buğday ve pirinç yemeklik olarak, çavdar, mısır ve darı hem yemeklik, hem de hayvan yemi, arpa ve yulaf ise hayvan yemi olarak sarf edilmektedir.
Buğday memleketimizin hemen hemen her tarafında, daha çok İç Anadolu bölgesinde yetiştirilir. Pirinç en fazla Trakya, Kastamonu, Kahramanmaraş ve Hatay illerimizde; mısır Akdeniz bölgesinde; darı Hatay’da yetiştirilmektedir. Buğdaygiller yalnızca buğday, arpa, çavdar, yulaf, darı, mısır ve pirinç gibi tahılları, şekerkamışı ve bambu gibi tropik bitkileri değil, çayırlardaki otları ve bahçe çimlerini de içeren çok kalabalık bir bitki ailesidir.(1)
Buğdaygiller, hayvan yetiştiriciliğinde birçok şekilde değerlendirilir. Yeşil yem, tane yem, silo yem(buğdaygil hasılı silajı) ve dolgu maddesi(buğdaygil samanları) olarak kullanılır. Buğdaygil yeşil yemler: tahıl hasılları (buğday,arpa,çavdar,yulaf..), mısır hasılı, darı, sudan otu ve ayrık’tır(otlak ayrığı, mavi ayrık ve yüksek otlak ayrığı). Buğdaygil tane yemler: buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, sorgum, darı, pirinç, tritikale’dir.(2)
Buğdaygil tane yemler; karbonhidrat bakımından yoğun yemlerdendir. Kuru maddenin başlıca komponenti nişastadır. Enerji yemleri olarak kullanılırlar. Tahıl tanelerinin hücre duvarlarının %70-95’ini nişasta olmayan polisakkaritler (NOP) oluşturur. Antibesinsel etki gösteren bu NOP’lar başlıca; beta glukanlar( daha çok arpa ve yulafta), arabinoksilanlar (daha çok buğday, çavdar, tritikalede), selüloz, pektinlerdir. Kanatlılar, NOP’ları parçalayan enzimlerin olmamasından dolayı bu tahıllardan yeterince yararlanamazlar. Buğdaygil tane yemlerinin su kapsamları %12-14’ü geçmeyenleri oldukça iyi depolanma özelliği gösterirler. Protein değerleri genellikle %8-12 arasında değişir. Buğdaygil tane yemleri bazı ekzojen aminoasitler bakımından fakirdir. Özellikle lizin ve metiyonin bakımından fakirdir. Tahıllar içinde lizin bakımından en zengin olan yulaftır. Tane yemler içerisinde yulaf (%4-6) ve mısır (%3-6) yağ miktarı en yüksek, buğday (%2) ise en düşük değere sahip olanlardır. Tahıl yağları doymamış yağ asitlerinden oleik ve linolenik asitleri kapsarlar. Tane yemlerden en çok ham selüloza sahip olan yulaftır.(%11). Yulafı sırasıyla arpa (%5.5), çavdar (%2.5), mısır ve buğday (%2) izler. Selüloz içeri yüksek olan yulaf diğer tahıllara göre daha düşük enerji değerine sahiptir. Ham selüloz içeriği yüksek olan yemlerin sindirilme derecesi düşüktür. Ham selüloz kavuz ve kabukta bulunur. Dolayısıyla bu unsurlardan arındırılmış tahılların sindirilme derecesi artar. Tahıl tanelerinin tamamı kalsiyum (Ca) bakımından fakir buna karşılık fosfor(P), potasyum(K) ve magnezyum(Mg) bakımından zengindir. Ancak fosforun çoğu fitin şeklinde bağlı bulunduğundan tek mideliler ve kanatlılar yeterince faydalanamaz. Vitamin yönünden baktığımızda provitamin A(beta karoten) ve vitamin D bakımından fakirdir. (Sarı mısırda beta karoten bulunur.) genel olarak vitamin E ve B grubu vitaminlerden zengindir.( Riboflavinden fakir.) (2)
Buğdaygil yeşil yemler; hayvan ve toprak verimini artıran bitkilerdir. Genel olarak baklagil yeşil yemlerine göre daha az protein, kalsiyum ve beta karoten içerirler. Karbonhidratça zengindirler. Yem değerleri büyüme dönemine, biçim zamanına bağlı olarak değişebilir. Buğdaygil yem bitkileri taze ve kurutularak verilir. Gelir hayvanlarına verilen biçimlerine hasıl adı verilir. Tahıl hasılları; bu yemler arpa, buğday, çavdar ve yulaf gibi tahılların başak döneminden önce biçilmesiyle elde edilirler. Taze, kuru ve silo yemi olarak kullanılırlar. Ham protein değeri vejetasyon döneminde %8-12( KM’de) arasındadır. Bu yem maddeleri baklagillere oranlar kalsiyumca düşük fosforca zengindir. Bu nedenle baklagillerle ekilmesi ve yedirilmesi önerilir. Arpa ve buğday hasılının pratikte yem değerleri yoktur. Önemli olanları yulaf ve çavdar hasılları olup, baklagillerle beraber yedirilir. Mısır hasılı ise silaj yapımında çok kullanılır. (2)
BUĞDAY (Triticum vulgare)
1.Tanım ve Önemi:
Buğday, tek yıllık bir bitki olup, her türlü toprak koşullarında yetişebilecek çok sayıda çok çeşitlere sahip olması nedeniyle, dünyanın hemen her tarafında yetiştirilmektedir. Buğday gerek dünyada gerekse ülkemizde en fazla üretilen tarım ürünüdür.(3)
2.Aranan İklim ve Toprak özellikleri:
Buğday geniş bir adaptasyon yeteneğine sahip olmasına rağmen fazla sıcak ve nemden hoşlanmayan bir serin iklim tahılıdır. Özellikle gelişiminin ilk dönemlerinde (çimlenme -kardeşlenme) sıcaklığın 8-10 °C, bağıl nemin % 60’ın üzerinde olması yeterlidir. Kardeşlenme ve sapa kalkma arasında da fazla sıcaklık istemez. 10-15 °C sıcaklık, % 65 nem, az ışıklı ve yarı kapalı havalar uygundur. Sapa kalkma ile sıcaklık ve nem isteği artar. Başaklanma döneminin hemen öncesinde bağıl nemin yüksek olması buğday verimini olumlu yönde etkiler. Döllenme ile birlikte, düşük nem ve yüksek sıcaklık tanenin niteliğini yükseltir. Gelişme dönemine uygun dağılmış 500 mm bir yağış maksimum verim için yeterlidir. Buğday değişik tip topraklarda yetişebilen bir bitkidir. Verimsiz kıraç topraklarda ve verimli taban alanlarda yetiştirilebilen birçok buğday çeşidi vardır. Bununla birlikte buğday için derin, killi, tınlı-killi ve yeterli organik maddesi olan fosfor ve kireci bulunan, kumlu tınlı topraklar en iyi topraklardır. Su tutma kapasitesi %25-30 olan toprak buğday için uygundur. (4)
3.Dekara Ot ve Tane Verimi
Toprak sıcaklığının 8-10°C olduğu zamanda ekim yapılmalıdır.(15 Ekim – 15 Kasım ) Buğdayda dekara atılacak tohum miktarı; ekim zamanına, bin tane ağırlığına, çimlenme ve biyolojik gücüne bağlı olarak 18-24 kg arasında değişmektedir. Kuru koşullarda(sulama olmadan sadece yağmur suyu ile üretim) buğday verimini etkileyen en önemli faktör, yıllık yağışlardır. Özellikle Mart-Nisan aylarındaki yağışlar o yılki buğday verimini etkiler. Verim üzerindeki diğer faktörler; çeşit, gübreleme, bakım, kültürel işlemlerdir.(4) Dekara tane verimi, kuru tarımda 200 kg/da sulu tarımda 500 kg/da’dır. Saman verimi 150-200 kg/da’dır. Buğday hasıl verimi ise kuru tarımda; 220kg/da, sulu tarımda 500kg/da’dır. (10)
4. Buğday Tane Yemi
Buğday çok lezzetli ve sindirilme derecesi yüksek bir yemdir. Çoğu durumda relatif besin maddeleri bakımından mısıra eşdeğerdir. Taneler sert olduğu için yedirilmeden önce kabaca öğütülmelidir. Fazla ince öğütülmesi çeşitli sindirim bozukluklarına neden olabilir. Yüksek düzeyde enerji içermesi nedeniyle özellikle besi sığır rasyonlarına katılır. (2)
ARPA (Hordeum vulgare)
1.Tanım ve Önemi
Arpa tek yıllık bir uzun gün bitkisidir. Tahıllar içerisinde en çok kardeşleneni olup 5 – 8 kardeş verir. Çiçeği, kavuz ve kapçık sarar. Kavuzlu arpalarda bunlar taneye yapışıktır ve harmanda ayrılmazlar.
Arpa daha çok hayvan yemi olarak kullanılır. Yem olarak değeri mısırın % 95’i kadardır. Yemlik arpalarda protein oranının fazla olması istenir. Kavuzun fazla olması besleyicilik değerini düşürür.
Kullanıldığı önemli alanlardan biri de malt sanayidir. Bira üretimi için gerekli olan malt iki sıralı beyaz arpalardan elde edilmektir. Biralık arpalarda protein oranının düşük olması gereklidir (% 9 -10.5). (5)
2.Aranan İklim ve Toprak Özellikleri
Arpa, fazla soğuk ve fazla sıcak olmayan, nispi nemi yüksek olan yerlerde iyi gelişir. Sıcaklığı 0 ºC nin altına düşmeyen ve 18 – 20 ºC’nin üzerine çıkmayan, nispi nemi % 70 – 80 olan yerler arpa için çok uygundur. Arpa için en uygun topraklar, organik maddece zengin, milli, havalanması ve nemliliği uygun, nötr reaksiyonlu (PH’ı 5 ile 8) topraklardır. (5)
3.Dekara Ot ve Tane Verimi
Arpa bitkisi için en uygun ekim zamanı 15 Kasım-15 Aralıktır. Ekilecek tohum miktarı genellikle 18-20 kg/da’dır.Tarlaya atılacak tohum miktarını etkileyen faktörler;
- Ekim zamanı,
- Tohumun kalitesi (çimlenme gücü, safiyeti, fiziki durumu),
- Tohum yatağının uygunluğu,
- Çeşit,
- Toprağın verimlilik seviyesi ve iklimdir. (11)
Uygun koşullar sağlandığında elde edilen dekara tane verimi kuru tarımda; 250 kg/da, saman verimi; 100kg/da’dır. Sulu tarımda; 550 kg/da, saman verimi ; 200kg/da’dır. Arpa hasılı verimi kuru tarımda; 220kg/da, sulu tarımda; 500kg/da’dır. (10)
4. Arpa Tane Yemi
Çiftlik hayvanlarının beslenmesinde önemli yer tutan bu tane yem biracılık sanayinin de başlıca ham maddesidir. Protein değeri; %9-12’dir. Normal kavuzlu arpada besin maddelerinin sindirilme derecesi oldukça iyidir.( yaklaşık %10-14 olduğunda) arpa ruminantlar için çok lezzetli bir yem olup ezilerek verilmesi halinde daha az sindirim bozuklukları gözlenmektedir(Rumen timpanisi). Dolayısıyla orta irilikte (3mm) öğütüldükten sonra yedirilmesi önerilir. Ülkemizde genel mısır fiyatlarının yüksek oluşu nedeniyle arpa tane yemi besi sığırı rasyonlarının büyük bir bölümünü oluşturur.(2)
YULAF (Avena sativa)
1.Tanım ve önemi
Yulaf, tek yıllık bir bitkidir.Yulaf toprak seçiciliği, çavdardan sonra en az olan serin iklim tahıl cinsidir. Yeterli nemi olan fakir topraklarda bile yetiştirilebilmektedir. Yulaf bataklık alanların tarım arazisine çevrilmesinde kullanılabilecek bitkilerden biridir.(6)
2.Aranan İklim ve Toprak Özellikleri
Serin iklim tahılları içerisinde, iklim istekleri en fazla olan cins yulaftır. Çiçeklenmeden başaklanmaya kadar, sıcaklığı 15 ºC yi geçmeyen serin bir hava ve yüksek nem ister. 1 g. kuru madde üretimi için tükettiği su miktarı 600 g. civarındadır. Yıllık yağışı 700-800 mm olan yöreler yulaf tarımı için en uygundur.
Kurağa dayanıklı olmayan yulaf, soğuğa da dayanıklı değildir. Yulafın vernalizasyon isteği belirgin olup, en düşük büyüme sıcaklığında uzun süre kalması gerekir.
Yüksek bir verim için toprakta bitki besin maddelerinin yeterince bulunması gerekir. Killi-tınlı, kumlu-bol humuslu topraklar yeterli nem bulunursa yulaf yetiştiriciliği için uygundur. Yulaf toprak tuzluluğuna da oldukça dayanıklı bir bitkidir. (6)
3.Dekara Ot ve Tane Verimi
Yulaf tarımında toprak işlemenin zamanı ve yöntemi; ön bitkiye, yulafın ekim zamanına, yörenin yağış-sıcaklık ilişkilerine ve tarlanın otlanma durumuna göre değişmektedir. Dekara 17-18 kg tohum yeterlidir. Yulaf serin iklim tahılları içinde en çok su tüketen bitki olduğundan, toprak işlenenin amacı toprakta yeterli su biriktirmek olmalıdır. Bu nedenle yazlık yulaf ekilecekse tarla kıştan önce derin sürülerek ve kesekli olarak kışa bırakılıp, toprakta bol su biriktirilmesi sağlanmalıdır. Yüksek verim için yulafın kışa dayanabileceği yerlerde, ekimi kışlık yapmak gerekir. Kışı çok sert geçen yörelerde erken yazlık ekim yapılmalıdır. Bitkilerin kışa 3-4 yaprakla girebileceği, yazlık ekimlerde ise sıcak ve kurak bastırmadan başaklanabileceği tarihe göre seçilmelidir. (12)
Yulaf dekara tane verimi, kuru tarımda; 150 kg/da, saman verimi; 100kg/da’dır. Sulu tarımda; 350 kg/da, saman verimi; 200kg/da’dır. Yulaf hasılı verimi kuru tarımda; 250kg/da, sulu tarımda;550kg/da’dır.(10)
4. Yulaf Tane Yemi
Yulaf öncelikli olarak hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Her türlü hayvan için çok iyi bir yem olan yulaf tanesi, kırma yada ezme olarak sığırların beslenmesinde, koyunların yem rasyonlarında öncelikli olarak kullanılmaktadır. Yulaf tanesindeki avenin maddesi genç organizmaların gelişmelerini, kasların güçlenmesini, süt ineklerinin verimini arttırmaktadır. (12) Kanatlılarda kanibalismusun önlenmesinde etkili olabilmektedir.(2)
5. Yulaf Yeşil Yemi
Yulaf hasılı başaklanmaya geçmeden biçilerek yeşil durumda hayvan beslemede kullanılır. Yapısında %5 şeker bulundurduğundan hayvanlar tarafından seçilerek tüketilir. Süt ineklerine ve besi sığırlarına günde 30-40 kg verilebilir. (2)
ÇAVDAR (Secale cereale)
1.Tanım ve önemi
Tek yıllık bitkidir. Soğuğa en dayanıklı tahıldır. Kışları çok sert geçen yörelerde bile yetiştirilir ve sonbaharda ekilip ertesi yıl yaz başlarında biçilir. Üstelik buğday, arpa, mısır ve pirinç tarımına elverişli olmayan en verimsiz topraklarda bile diğer tahıllardan daha iyi ürün verir. (13)
2.Aranan İklim ve Toprak Özellikleri
En iyi kumlu-tınlı ve killi topraklarda yetişir.Alkali ve asitik topraklarda yetişebilen tipleri vardır. Yüksek tuz konsantrasyona dayanıklı olduğundan çoraklaşmış topraklarda yetişebilir. Süzek kumlu topraklardan hoşlanır,ağır topraklardan hoşlanmaz. Topraktaki su, toprak su kapasitesinin %30 una bile düşse çavdar dayanabilir,halbuki %40 oranı öteki genusların solma noktasıdır.
Nem isteği azdır, kök gelişmesi fazla olduğundan yeterli suyu kolaylıkla bulabilir. -30 C ve daha düşük sıcaklıklara kar örtüsü olmaksızın dayanabilen çeşitleri vardır.(7)
3.Dekara Ot ve Tane Verimi
Fazla verim sağlanması bakımından gerek güzlük ve gerekse yazlık ekimleri erken yapmak en iyisidir. Dekara atılacak tohum miktarı 35-38 kg tane isabet edecek şekilde hesaplanır. Dekara tane verimi; kuru tarımda 200 kg/da, saman verimi 120kg/da’dır. Sulu tarımda 400 kg/da, saman verimi 250 kg’dır. Hasıl verimi; kuru tarımda 250kg/da, sulu tarımda 500kg/da’dır.(10)
4. Çavdar Tane Yemi
Besin maddeleri kompozisyonu bakımından buğdaya benzeyen bu tane yemin iyi olgun taneleri nişastaca zengindir. Tahıl taneleri arasında lezzeti en düşük olanıdır. Fazla miktarda yedirilmesi halinde sindirim bozukluklarına neden olur. Üzerinde parazitlenen mantar bir türü olan Çavdar mahmuzu (Claviceps purpurea), arterlerin muskular tabakasının kontraksiyonuna neden olarak kan basıncını yükseltir. Gebe inekler tarafından tüketildiğinde uterus kaslarının kontraksiyonunu artırarak abortlara neden olur. (2)
TRİTİCALE
1.Tanımı ve Önemi
Tritikale bitkisi, buğday x çavdar melezinden bir çok ülkede uzun süre devam eden ıslah çalışmaları sonucu , fakir tarım alanlarından dekardan alınan verimi artırmak suretiyle, nüfusunun gıda ihtiyacını karşılamak amacıyla geliştirilmiştir. Tritikale elde edilmesinde yapılan melezlemede ana bitki olarak buğday ve baba bitki olarak çavdar kullanılmaktadır.. Tritikalenin kıraç, marjinal alanlara adaptasyonu soğuk, asitli, tuzlu topraklarda yetişebilme özelliği çavdardan gelmektedir. Buğday ile arpanın verimli ve kaliteli yetişmediği tarla koşullarında tritikale yüksek verim potansiyeline sahiptir. Tritikale buğday ile arpaya göre stres koşullarına daha fazla dayanıklıdır Tritikale tane ürünü olarak çoğunlukla hayvan beslenmesinde, bazen de hasıl olarak kaba yem üretimi ve otlatma için de yetiştirilmektedir. Özellikle tanesi kanatlıların beslenmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır Tanesinin yemlik kalitesi mısır, buğday ve arpa ile eşit kalitededir. (15)
2. Aranan İklim ve Toprak Özellikleri
Tritikale her tür toprak koşulunda yetişmesine rağmen, özellikle kıraç koşullarda buğdaya ve arpaya göre daha verimli olmaktadır. Tritikale, baba ebeveyn çavdar bitkisinden kötü yetişme koşullarına mukavemet özelliklerini aldığı için; Tuzlu tarım alanlarında,bazı hastalıkların görüldüğü problemli tarım alanlarında buğday ve arpadan daha iyi sonuç vermektedir. (15)
3. Dekara Ot ve Tane Verimi
Tritikale, Eylül-Ekim aylarında ekilebilir. Dekara 20-25 kg civarında tohum yeterli olmaktadır.(15) Dekara tane verimi; kuru tarımda 300 kg/da, saman 170kg/da’dır. Sulu tarımda 600kg/da, saman 250kg/da’dır. Dekara ot verimi ise; kuru tarımda 250kg/da, sulu tarımda 555kg/da’dır. (10)
4. Triticale Tane Yemi
Tritikale mısıra göre daha fazla protein ve ekzojen aminoasit içermektedir. Lizin içeriği mısıra göre daha fazladır. Tritikale, tanedeki fosfor miktarı bakımından buğday ve çavdara göre daha zengindir. Ham yağ, ham selüloz ve enerji bakımından buğdaya benzerlik gösterir. (2)
SORGUM (Sorghum vulgare) VE SUDANOTU (Sorghum sudanse)
1.Tanım ve Önemi
Ülkemizde ekimi giderek yaygınlaşan Sorgum ve Sudan otu tek yıllık buğdaygil yem bitkilerimizdendir. Sıcak ve kurağa dayanıklı olan Sorgum, Sudanotu ve bunların melezlerinin ot ve tane verimleri yüksektir. Yaz aylarında hayvanların yeşil yem ihtiyacını karşılayabilecek önemli bitkilerdendir.Yurdumuzda ana ürün veya II. ürün olarak ekimi yapılmaktadır. Sulanabilir tarlalarda yüksek verimli olan Sorgum ve Sudanotu’ndan yeşil yem, tane yem ve silo yemi olarak yararlanılır.
2.Aranan İklim ve Toprak Özellikleri
Toprak yapısı bakımından seçici olmayan Sorgum ve Sudanotu bitkisi genel olarak tınlı-kumlu ve drejanlı topraklarda iyi gelişir. Tuzlu ve alkali topraklara dayanıklıdır.(9)
3.Dekara Ot ve Tane Verimi
Sudan otu biçimi topraktan 8-10 cm yükseklikten yapılır. Yetiştirme zamanı haziran eylül arasındadır. Sorgun ve Sudanotu uygun yetişme koşullarında 6-7 kez biçilir ve toplam olarak 8-10 ton/da yeşil ot verebilir. (8)
4. Sorgum Tane Yemi
Sorgum tane olarak mısıra çok benzer ancak biraz daha küçüktür. Genellikle kanatlı beslenmesinde kullanılır. Yem değeri mısırın %95’i kadardır. Sorgumun ham protein miktarı %11’dir. Lizin ve treonin aminoasitleri bakımından yetersizdir. Sorgum hayvanlara verilmeden önce kırılmalı veya öğütülmelidir. Sorgum yapısında bulunan tanen miktarı sindirilme derecesini etkiler. Tanen miktarı arttıkça sindirilme derecesi azalır. Yapısında tanen miktarı arttıkça sorgum tane rengi koyulaşır. (2)
5.Yeşil Yem olarak Kullanımı
Sorgum ve Sudanotu’nun sapları kalın olduğundan kuruması zordur. Sapın kuruması beklenildiğinde yapraklar kötü bir şekilde kuruyacağından otun kalitesi düşer. Bu sebepten Sorgum ve Sudanotu, ya yeşil ot olarak tüketilmeli, ya da silaj olarak kullanılmalıdır. Süt inekleri için yaz ortasında, diğer yeşil yemlerin az olduğu dönemde lezzetli ve sulu yem kaynağıdır. Ancak bütün Sorgum ve Sudanotu çeşitlerinde HCN (Hidrosiyanik Asit) 50-60 cm boylanana kadar artar, sonra azalma eğilimi gösterir. 100 cm boylandığında ise HCN zehirlenmesi sorunu önemini yitirir. Bu sebeplerden Sorgum ve Sudanotu’ nun otlatmadan önce minimum bitki boyu en az 60 cm olmalıdır. (8)
MISIR (Zea mays)
1.Tanımı ve Önemi
Mısır tek yıllık bir sıcak iklim tahılıdır. Dane, yeşil veya silaj yapımı amacıyla yetiştirilmektedir. Kolay silolanması, hayvanlar tarafından sevilerek tüketilmesi nedeniyle silaj yapımı için ülkemizde en fazla ekilen bitkidir. Dünyada üretilen mısırın % 27’si insan beslenmesinde, % 73’ü ise hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Mısır dünyada tahıllar içinde üretim açısından buğdaydan sonra ikinci sırada yer alır.(14)
2. Aranan İklim ve Toprak Özellikleri
Mısır tipik bir sıcak iklim tahılıdır. Minumum çimlenme sıcaklığı 9-10C olup, optimum çimlenme sıcaklığı 18C’nin üstündedir. En uygun büyüme sıcaklığı ise 25-30C arasındadır. 15C’nin altındaki sıcaklar ilk büyümeyi yavaşlattığından verimde belirgin düşüşlere yol açar. Mısır bitkisinin toprak seçiciliği fazla değildir. Uygun ve zamanında işlenen ve gerekli bitki besin maddeleri verilen, değişik tip topraklarda mısır başarıyla yetiştirilebilir. Ancak mısır en iyi gelişmeyi ve en yüksek verimi, organik madde ve alınabilir besin maddelerince zengin ve drenajı havalanması iyi olan derin, sıcak, tınlı topraklarda gösterir. (14)
3. Dekara Ot ve Tane Verimi
Mısır ekimleri nisan ayının son haftası yapılır. Ekimlerin en geç mayıs ayının ilk haftası sonuna kadar veya II. haftası ortalarına kadar bitirilmiş olması gerekir. dekarda 6.000-7.000 adet bitki bulunması gerekir. Mısır hasadı, olgunlaşmasını tamamlamış koçandaki nem oranı belirli bir seviyeye gelince yapılmalıdır. Bu amaçla olgunlaşmasını tamamlamış mısır tarlasından bir miktar koçan harmanlanarak tanelerdeki nem oranı tayin edilmelidir. En güvenli yöntem budur. Bu işlemin yapılamadığı durumlarda ise, tane uçlarında oluşan siyah noktaların varlığı araştırılmalıdır.
Mısırın olgunlaşmasını tamamlayıp tamamlamadığı, tanenin koçana bağlandığı uç kısmında oluşan “siyah nokta” nın varlığı ile anlaşılır. Koçanın orta kısımlarından rastgele alınan her 4 tanenin 3 tanesinde siyah nokta oluşmuş ise, mısır olgunlaşmasını tamamlamış demektir. Bu dönemde, nem oranı % 30-35 civarında olup (16) dekara hasıl verimi; 3500-5000kg/da melez mısırlarda 5000-7000kg/da’dır(17). Dekara tane verimi; yeterli sulama olduğunda 708-832 kg/da arasında değişir(18).
4.Mısır Hasılı
Proteince fakir; şeker, nişasta ve özsu bakımından zengin bir hasıldır. Bundan dolayı lezzetlidir. Özellikle süt ineklerinin beslenmesinde kullanılır. Süt yağnı düşürür, tereyağını yumuşatır ve sütün tadını değiştirebilir. Bu yem iz elementlerince yetersiz (Mn, Cu, ve Co), karotence zengindir. Hayvanlara fazla miktarda verilirse ishale neden olabilir. (2)
AYRIK(Agropyron spp.)
Bu yem bitkisi çok yıllık ve uzun ömürlüdür. 3 önemli türü vardır.
- Otlak ayrığı
Bu bitki kısa boylu kışa ve kurağa dayanıklı bir iklim bitkisidir. İç Anadolu’nun kıraç şartlarına iyi dayanır. Otlakların önemli bir bitkisidir. Bu ayrığın yeşil ot verimi 600-800 kg/da’dır. çiçeklenme dönemi başlangıcında biçildiğinde lezzetli, besin değeri yüksek ot verir.
- Mavi ayrık
Yurdumuzda doğal olarak yetişen bir bitkidir. Bu ayrık otlak ayrığından daha yüksek boyludur. Bu nedenle ot verimi amacıyla yetiştirilir. Sulu yerlerde yeşil ot verimi 1200-1500 kg/da arasındadır. Kıraç şartlarda bu değer 800-1000kg/da dır.
- Yüksek otlak ayrığı
Bu ayrık uzun boylu bir buğdaygil yemi olup yumak halinde gelişir. İç ve Doğu Anadolu’da yaygın olarak yetişir. Kıraçda yeşil ot verimi 1000-1200 kg/da dır. (2)
DARI ( Panicum miliaceum)
1.Tanım ve Önemi
Tohumları buğday gibi besin maddesi olarak kullanılabilen, bir veya çok yıllık bitkidir. Memleketimizde insan gıdası ve hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.(21)
2. Aranan İklim ve Toprak Özellikleri
Esas itibariyle tropik iklimin yerli ürünüdür. Çok değişik toprak tipleri üzerinde yetişir ve iyi mahsul verir. Fakat en yüksek verim kumlu-killi topraklar üzerinde sağlanır. (21)
Dekara atılacak tohum miktarı 0.5-5 kg kadardır. (21)
3.Darı Yeşil Yemi
Bu yem maddesi, hayvanlar tarafından seçilen tek yıllık, sıcak iklim bitkisidir. Erken dönemde soğuk, kuraklık gibi etkenlere mağruz kalırsa hayvanları zehirleyecek miktarda hidrosiyonikasid kapsayabilir. Normal şartlarda gelişirse hidrosiyonikasid miktarı tehlikeli olabilir. Tüm darı çeşitleri protein ve mineral madde yönünden fakirdir. (2)
4.Darı Tane Yemi
Ak darı, cin darı, serçe darısı gibi türleri bulunmaktadır. Tropik bölgelerde yaygın olarak ekilmektedir. Ak darı tanen içermeyen darı tipidir. Küçük taneli bir yem olup besin maddeleri içeriği genellikle yulafa benzemektedir. Ham protein içeriği kuru maddede %10-12 arasındadır. Ham yağ miktarı %2-5 ham selüloz miktarı %2-9 arasındadır. Darı taneleri hayvan beslemede kırlarak yada kabaca öğütülerek kullanılır.(2)
PİRİNÇ (Oryza sativa)
1.Tanım ve Önemi
Çeltik ilk çimlenme döneminde bol su isteyen hasat döneminde kuraklık isteyen bir bitkidir. Yurdumuzun sıcaklık şartları çeltik tarımına elverişlidir. Fakat su sorunu vardır. Bu sebeple tarımı akarsu kenarlarında gelişmiştir. Çeltik tarım alanlarında sivrisinek çok geliştiğinden ekim alanları devletin kontrolündedir (yerleşim birimleri çevresinde tarımına müsaade edilmemektedir). (20)
2. Aranan İklim ve Toprak Özellikleri
Toprak isteği bakımından seçici değildir. Su geçirgenliği az, derin, tınlı ve besin maddelerince zengin topraklarda daha iyi yetişir. Çeltik tarımı için optimum pH 5.5-7.5 arasıdır. pH’sı 3-8 arasında değişen topraklara da uyum sağlayabilir. Tuzlu toprakların ıslahında en ideal bitkilerden biridir. Topraktaki eriyebilir tuz yoğunluğu 600 ppm ‘in altında olmalıdır.(19)
3. Dekara Tane Verimi
Ülkemizde çeltik yetiştirme mevsimi bakımından zaman kısadır. Erken ekimlerde çimlenme ve tutunma sorunları ortaya çıkmakta geç ekimlerde de olgunlaşma olmadan havalar soğumaya başlamaktadır. Bu nedenlerle mayıs ayının ilk yarısı içinde ekim bitirilmelidir. Ekimde 18 kg/da civarında tohum kullanılmalıdır (20). Salkımların %80’nin saman rengini aldığı, alt kısımdaki tanelerin sert mum dönemine ulaştığı zaman çeltik hasat edilir(19). Dekara ortalama 750-850 kg tane verimi vermektedir(20).
Pirinç Tane Yemi
Genel insan gıdası olarak kullanılan pirinç çok sert bir kavuza sahiptir. Pirinç tanesinin yaklaşık % 20 si kadarını oluşturan kavuzun selüloz ve silis içeriği oldukça yüksektir. Kavuzu alınmamış pirinçte selüloz miktarı yulafa oldukça benzerlik gösterir. Tahıl taneleri içinde en düşük protein içeriğine sahiptir. Kavuzun tane yemden ayrılması sonucu ortaya çıkan ürün kahverengi pirinç seklinde adlandırılır. Pirinç tanelerinin kavuzlu olanları ruminant kavuzu alınanlar ise kanatlı beslenmesinde öğütülerek kullanılabilmektedir.
Kaynaklar
- http://www.gruphepsifanclub.net/botanik/173228-bugdaygiller-poaceae.html
- Yemler , Yem Hijyeni ve Teknolojisi, Ankara, 2004
- http://www.bahce.biz/bitki/tarla/tahil/bugday.htm
- http://www.tarimziraat.com/yetistiricilik/hububat_yetistiriciligi/bugday_yetistiriciligi/
- http://tarimvehayvancilik.blogcu.com/arpa-uretimi/2481959
- http://tarimvehayvancilik.blogcu.com/yulaf-uretimi/2481948
- http://www.tarimziraat.com/yetistiricilik/yem_bitkileri_yetistiriciligi/sorgum_sudan_otu_yetistiriciligi/
- Balıkesir İl Tarım Müdürlüğü
- http://www.etae.gov.tr/yayin-ek/ciftci-bro/125-ciftcibro.pdf
- http://tarimvehayvancilik.blogcu.com/yulafuretimi/2481948
- http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87avdar
- http://www.tarimziraat.com/yetistiricilik/endustri_bitkileri_yetistiriciligi/misir_yetistiriciligi/
- http://www.ardahantarim.gov.tr/tritikaleyetistiriciligi.htm
- http://www.ttae.gov.tr/makaleler/misir_tarimi.htm
- http://www1.akdeniz.edu.tr/ziraat/etkinlik/kongre/tb6kongre/bildiriler/cilt21017-1020.pdf
- http://www3.omu.edu.tr/anajas/pdf/21(1)/140-146.pdf
- http://www.msxlabs.org/forum/tarim/78505-celtik-pirinc-celtik-nedir-celtik-yetistiriciligi.html
- http://www.ipsala.gov.tr/celtik.asp
- http://tr.wikipedia.org/wiki/Dar%C4%B1
